Af og til er Nadja* sérstaklega ánægð með matinn og þá reyni ég að nótera hjá mér hvað ég hafi gert. Stundum er það jafn einfalt og að vista einhvern hlekk á uppskrift en ef ég var að kokka upp úr sjálfum mér er allt eins víst að ég gleymi hvað ég gerði. Pastað í kvöld var sérstaklega gott og þess vegna verður uppskriftinni haldið hér til haga – til viðmiðunar í framtíðinni.
250 grömm ferskt tagliatelle 2 stórir hvítlauksgeirar 1-2 msk ólífuolía 1-2 msk smjör 8 íslenskir „tropical“ tómatar (sirka kirsuberjatómatar) Hálf geitaostalengja (svona með húð er betri) Sirka hálfur desilítri af hvítvíni Lítil lúkufylli af ferskri basiliku Tvö stór egg Salt og pipar (vel af pipar)
Ég byrjaði á að sneiða hvítlaukinn og steikja í góðri ólífuolíu á lágum hita.
Pipraði vel og saltaði.
Þegar þetta var farið að ilma skar ég tómatana í fernt og setti þá út í – hækkaði hitann smá en gætti þess að brenna ekki hvítlaukinn.
Eftir smástund setti ég smjörið út í og leyfði þessu að malla þar til það var orðið svolítið sósað.
Þá brytjaði ég geitaostinn niður og bætti honum við – lækkaði hitann aftur.
Eftir 2-3 mínútur setti ég hvítvínið út í og hækkaði hitann í augnablik en lækkaði svo aftur.
Hrærði eggin í skál.
Sauð pastað í vel söltu vatni og geymdi líklega hátt í tvo desilítra af vatninu.
Hellti restinni af vatninu af og setti pastað aftur í heitan pottinn.
Bætti eggjunum út í og hrærði vel svo eggið myndi eldast án þess að steikjast og húða pastað.
Setti svo gumsið af pönnunni út í pottinn og saxaða basilikuna þar á eftir.
Vatnið notaði ég til að þynna sósuna. Ég hélt ég myndi í mesta lagi nota 1 dl en ég endaði á að nota það allt. Hún var ekki þurr en næst geymi ég meira.
Með þessu bar ég fram hvítlauksbrauð og aspas sem var jafn lengi í ofninum – kannski 10-15 mínútur. Aspasinn með ólífuolíu, pipar, sítrónu og parmesan.
* Börnin voru sem sagt ekki heima. Annars hefðu þau fengið að borða líka.
Ellefti kafli Ulysses er kenndur við sírenurnar. Söguþráðurinn hjá Hómer er sirka þannig að gyðjan Kirka, sem ráðleggur Ódysseifi á ferðum sínum, biður hann að gæta sín þegar hann siglir hjá eyjunni þar sem sírenurnar búa. Viðvörun þessi hljómar svo í fornyrðislagsþýðingu Sveinbjarnar (sem verður stundum að fá að vera með):
Fyrst muntu, frægr fylkir, koma sætrómaðra Sírena til. Unaðsfullum þær ómi seiða fíra hvern, er þeirra fund sækir.
Ef einhverr óvörum at þeim kemr, ok róm Sírena sætan heyrir, honum heim komnum hvorki munu börn né beðja á bæ fagna.
Því Sírenur sitja í grasi og seggi seiða saungva hreimi; ok há hrúga hjá þeim liggr skinna skorpinna, beina skinnina, seggja, er seiddir saungvi snjöllum á foldu þar fúnat hafa.
Kirka mælist til þess að Ódysseifur bræði hunang og hafi í eyrum sér meðan hann siglir hjá eyjunni. Ódysseifur er hins vegar forvitinn og lífsþyrstur maður og vill heyra þennan fagra söng svo hann bregður á það ráð að bræða hunang í eyru manna sinna og láta þá sjá um siglinguna – og binda sig við siglutréð svo hann geti ekki skipt sér af.
Hjá Joyce erum við nýsloppinn frá Skellibjörgum, sem fólust í siglingu um Dyflinni alla, stukkum milli hausa hinna ólíku persóna og fylgdum einhverjum þeirra á ferðalagi um borgina – ekki síst landstjórunum sem fara um borgina í hestvagni og sjá allar persónurnar aftur á leið sinni. Nú gerist dálítið óvenjulegt í bókinni: Næsti kafli hefst þar sem þeim síðasta lauk og á sama stað. Það er ekkert hopp í tíma eða rúmi. Í lokabroti Skellibjarga sáum við fröken Douce og fröken Kennedy (sem ég kallaði áreiðanlega báðar „frú“ í yfirferð síðasta kafla og mun sjálfsagt laga) sem stóðu úti í glugga á Ormondhótelinu og fylgdust með fylkingunni aka hjá.
Fröken Lydia Douce er líka stundum kölluð „brons“ og fröken Mina Kennedy er líka stundum kölluð „gull“ – þetta er áreiðanlega líka vísun í hárlit þeirra en fröken Kennedy er þess utan nýkomin úr sumarfrí í strandbæ 100 km norður af Dyflinni og verður tíðrætt um að hún sé svolítið sólbrennd.
Þær stöllur eru augljós sírenulíking – aðlaðandi konur sem knæpugestir heillast af og daðra við – en í forgrunni er samt hljómur og tónlist. Bæði er prósinn dýrt ortur og fullur af hljóðleik og svo er einhver óhemja af vísunum í alls kyns óperur og sönglög – auk þess sem leikið er á píanó og sungið. Þá er líka aðeins étið (Bloom er aftur kominn í innyflin) og drukkið – enda er Ormondhótelið knæpa og fyrir flestar persónur bókarinnar er 16. júní mikill fylleríisdagur og sennilega verður talsvert drukkið í flestum þeim köflum sem eftir eru af bókinni. Líklega er það samt hér sem menn verða fyrst fullir fyrir alvöru og einsog það tengist er það líka hér sem prósi Joyce verður tilraunakenndur fyrir alvöru. Altso, sírenurnar eru ekki eitthvað eitt, þær eru næstum allt.
Ormondhótelið er sem sagt bæði bar og veitingastaður og rýmið tví- ef ekki þrískipt – það eru víst engar heimildir um innanstokksmuni á þessum tíma aðrar en Ulysses, vegna þess hve tíðar og miklar endurbætur fóru fram á þessum tíma (og mætti hér því augljóslega láta reyna á kenningu Joyce um að Dyflinni mætti endurbyggja upp af síðum bókarinnar – hótelið er reyndar í einhvers konar endurbyggingu líka í dag, það er búið að rífa mikið af því en lítið endurbyggja og gengur víst ekkert ægilega vel).
Bróðurpart kaflans situr Bloom í einum hluta staðarins og heyrir mest það sem gerist í hinum hlutanum – en sér líka eitthvað af því í gegnum dyr sem skilja rýmin að. Það er líka píanó sem er kannski í þriðja rýminu og kannski á barnum. Svona teiknar YouTubarinn Adam Savage upp rýmið í yfirferð sinni yfir kaflann (B og G eru Bloom og Goulding).
Kaflinn hefst á tveimur fullkomlega óskiljanlegum síðum.
Bronze by gold heard the hoofirons, steelyringing. Imperthnthn thnthnthn. Chips, picking chips off rocky thumbnail, chips. Horrid! And gold flushed more. A husky fifenote blew. Blew. Blue bloom is on the. Goldpinnacled hair. A jumping rose on satiny breast of satin, rose of Castile. Trilling, trilling: Idolores. Peep! Who’s in the… peepofgold?
O.s.frv. Hvert einasta brot reynist síðan tekið úr öðrum stað annars staðar í kaflanum – um daginn heyrði ég mjög skemmtilega ræðu frá ljóðskáldinu Heiðrúnu Ólafsdóttur, sem var að kynna Kvennakór Ísafjarðar til leiks með þessari aðferð, og hrærði svona saman línum úr hinum ólíku lögum kórsins. Þessu hefur verið líkt við forspil að óperu þar sem stefin hljóma mörg í fyrsta sinn eða hreinlega við fyrstu augnablik sinfoníutónleika á meðan sveitin er enn að stilla – eða renna í gegnum einhverjar trillur og erfið stef – og áhorfendur sitja í miðri kakófóníunni (sem hefur ekkert með kakóseremónóníur að gera) og bíða þess að sjálft verkið hefjist. Þessum skrítna kafla lýkur síðan á orðinu: „Begin!“ – sem maður gæti þá ímyndað sér að sé hljómsveitarstjórinn að lyfta sprotanum. Og hefst þá havaríið.
Bronze by gold, miss Douce’s head by miss Kennedy’s head, over the crossblind of the Ormond bar heard the viceregal hoofs go by, ringing steel.
Hér fáum við sem sagt strax enduróm af upphafsorðum kaflans. Brons og Gull horfa út um gluggann og einhver maður með pípuhatt horfir á þær til baka. Þær fíflast. „Aren’t men frightful idiots?“ – snúa upp á hárið á sér, hér er dæmi um músíkina í málinu:
Miss Kennedy sauntered sadly from bright light, twining a loose hair behind an ear. Sauntering sadly, gold no more, she twisted twined a hair. Sadly she twined in sauntering gold hair behind a curving ear.
Þetta er nú eiginlega meiri djass en klassík – spunnin tilbrigði við stef – og var djassinn samt varla til þegar þetta var skrifað. Fröken Kennedy (Gull) bætir við: „It’s them has the fine times.“
Við sjáum Bloom ganga hjá með Sweets of Sin í brjóstvasanum. Vikapiltur kemur með te fyrir dömurnar og spyr hvort þær séu að gægjast út um gluggann eftir kærastanum sínum. Þær skammast í honum:
A haughty bronze replied: —I’ll complain to Mrs de Massey on you if I hear any more of your impertinent insolence. —Imperthnthn thnthnthn, bootssnout sniffed rudely, as he retreated as she threatened as he had come.
Og þá vitum við hvað hin óskiljanlega önnur lína kaflans þýðir. Hún er vikapilturinn að herma eftir Brons („Óskammmmmm ffff“ er þetta í þýðingu SAM – fyrir „óskammfeilna frekju“).
Þær skammast meira yfir körlum og ræða sólbruna og sumarfrí og svo er Bloom skotið aftur inn þar sem hann gægist í búðarglugga (sem eru auðvitað sírenur) og rifjar upp tilraun sína til þess að sjá upp um stytturnar á Þjóðarsafninu, hvort þær væru anatómískt rétt samansettar, og nú vitum við að hann varð einskis vísari („I could not see“). En hann sá Buck Mulligan líka – sem sagðist hafa séð Bloom gægjast á stytturnar – og veit að hann er vinur sonar Dedalusar.
Brons og Gull halda áfram að f´íflast og ræða hversu hræðilegt það væri að vera giftar einhverjum lyfsala sem seldi Brons sólkrem. Simon Dedalus kemur inn og spyr hvort ekki hafi verið gaman í strandbænum – hann er augljóslega fastakúnni – Brons segist hafa legið á ströndinni allan daginn og Simon svarar: „That was exceedingly naughty of you […] Tempting poor simple males.“ Brons segir honum að hætta þessari vitleysu og hann pantar sér viskí og vatn og spyr hvort George Lidwell hafi komið við – og hann mun hafa verið þarna í hádeginu.
Þá kemur Lenehan og spyr hvort Boylan hafi komið að leita sín (einsog hljóðfæraleikari að endurtaka stef). Í síðasta kafla hringdi Boylan í ritarann sinn sem sagði Lenehan hafa komið við og að hann yrði á Ormondhótelinu klukkan 16. En það er einmitt klukkan 16 – núna – sem Boyle á að mæta á ástarfund með Molly, eiginkonu Bloom. Og hann hefur ekki komið á Ormondhótelið, segja Brons og Gull.
Fröken Kennedy les mikið í kaflanum og hunsar Lenehan sem er að stríða henni („reyna við hana“).
Lenehan heilsar Simon: „Greetings from the famous son of a famous father.“ Simon spyr hver það sé og Lenehan útskýrir að það sé auðvitað Stephen og þeir hafi verið saman á kránni fyrr um daginn (með hópnum sem fór af skrifstofum The Freeman’s Journal). Nema hann drakk ekki bara bjór – þetta er Joyce og þetta eru sírenurnar svo hann „quaffed a nectarbowl“.
Simon tekur eftir því að búið er að flytja píanóið og Brons svarar að píanóstillingamaðurinn hafi komið í dag – og okkur skilst smám saman í þessum kafla að það er blindi maðurinn sem Bloom hjálpaði yfir götu og Boylan gekk næstum um koll. Þær eru sammála um það Brons og Gull að hann hafi verið stórkostlegur píanóleikari að auki, varla tvítugur að aldri.
Þjónninn Pat birtist – hann þvælist fram og aftur í kaflanum og afgreiðir fólk í sal – nær í bjór og fer aftur.
Við sjáum Bloom á ný. Hann er í ritfangaverslun og er að kaupa bréfsefni til þess að geta svarað sínum erótíska pennavini, Mörthu, á einmitt þeirri stundu sem Molly á að vera að hitta Boylan. Hann er mjög vandræðalegur í búðinni, kurteis og vinalegur – allt sem Boylan var ekki í blómabúðinni þar sem hann daðraði við afgreiðslukonuna.
Píanóstillingamaðurinn virðist hafa gleymt tónkvíslinni sinni, sem einhver slær tón á, og Simon Dedalus tekur að syngja ástarsöng og spila undir á nýstillt píanóið. Lenehan heldur áfram að reyna við Gull með engum árangri, hún klárar bókina. Og svo birtist Boylan. Lenehan heilsar honum: „See the conquering hero comes.“
Fyrir utan gengur Bloom – „the unconquered hero“ – og sér vagninn sem Boylan er nýstiginn út úr („jaunting car“ – tveggja sæta hestvagnataxi). Bloom veit að Boylan á að vera við það að skríða upp á konuna hans og veit ekki hvaðan á sig stendur veðrið – að grípa elskhuga hennar við þetta óhugsandi athæfi, in flagrante delicto, að fara einn inn á bar. Hann rekst á Richie Goulding, frænda Dedalusar, sem er svangur einsog Bloom. Bloom ákveður að fylgja honum inn á Ormond hótelið, fá sér að borða og njósna um Boylan í leiðinni. Þeir fá sér sæti í matsalnum.
Gull brosir breitt til Boylans (eftir að hafa hunsað Lenehan) en Brons brosir enn breiðar og fær alla athyglina. Lenehan og Boylan ræða veðreiðarnar – úrslitin eiga að berast klukkan 16, það er allt að gerast núna. Bloom hlerar og skilur ekkert hvað Boylan er að gera. Þegar Gull hverfur í augnablik grátbiður Lenehan Brons um að gera trikkið sitt, með orðunum „sonnez la cloche“ – látið klukkuna glymja (og klukkan er einmitt að glymja 16). Brons lyftir pilsinu upp fyrir hné, dregur í sokkabandið og lætur það smella á lærinu. „La cloche“ æpir Lenehan – en Brons brosir til Boylans. „You’re the essence of vulgarity“ segir hún við Lenehan á meðan Boylan virðir hana lostafullur fyrir sér:
Boylan, eyed, eyed. Tossed to fat lips his chalice, drank off his chalice tiny, sucking the last fat violet syrupy drops. His spellbound eyes went after, after her gliding head as it went down the bar by mirrors, gilded arch for ginger ale, hock and claret glasses shimmering, a spiky shell, where it concerted, mirrored, bronze with sunnier bronze.
Og svo kveður Boyle – sigrast á einni sírenu til þess að fara að hitta aðra. Lenehan fylgir honum út og þar mæta þeir Ben Dollard og föður Cowley – Ben Dollard er nýbúinn að bjarga Cowley frá eignaupptöku, einsog við sáum í síðasta kafla, og þeir eru væntanlega komnir til að fagna.
Dollard sest við píanóið og þeir rifja upp þegar hann átti að koma fram á tónleikum og var buxnalaus og kom við hjá Molly Bloom – sem seldi notuð föt undir slagorðinu „Mrs. Marion Bloom has left off clothes of all descriptions“. Þar fékk hann alltof litlar og þröngar buxur (af Bloom?) sem „skildu lítið eftir fyrir ímyndunaraflið“ einsog sagt er í dag.
Bloom fær sér lifur og beikon, Goulding steik og nýru. Þeir borða þegjandi. Ben Dollard spilar og syngur. George Lidwell kemur inn og er sendur inn til vina sinna (sem gæti bent til þess að píanóið sé ekki við barinn – þótt það hljóti að vera í sjónmáli við barinn).
Af og til heyrum við orðið jingle – gling gló hjá SAM – sem er hljóðið í vagni Boylans sem nú nálgast Eccles stræti 7, heimili Bloom hjónanna.
Simon Dedalus er beðinn um að syngja M’appari úr óperunni Martha eftir Flotow – og Bloom gefur þjóninum Pat merki að hafa hurðina inn að barnum opna svo þeir geti heyrt. Bloom er snortinn af laginu og finnst Simon hafa fagran tón – að hann hefði getað grætt mikið á henni. Og einsog gerist svo gjarnan í þessum kafla verður textinn að hreinni tónlist:
Tenderness it welled: slow, swelling, full it throbbed. That’s the chat. Ha, give! Take! Throb, a throb, a pulsing proud erect. Words? Music? No: it’s what’s behind. Bloom looped, unlooped, noded, disnoded. Bloom. Flood of warm jimjam lickitup secretness flowed to flow in music out, in desire, dark to lick flow invading. Tipping her tepping her tapping her topping her. Tup. Pores to dilate dilating. Tup. The joy the feel the warm the. Tup. To pour o’er sluices pouring gushes. Flood, gush, flow, joygush, tupthrob. Now! Language of love.
Þetta er ölvandi.
Þarna rétt fyrir ofan gerist líka eitt áhugavert sem setur nördinn í manni alveg á hliðina. Í ljósprentuninni af orginal textanum frá Shakespeare & Company – sem er að finna í Cambridge Centenary útgáfunni, stærstu bókinni sem ég á – er bókstafur á hvolfi. Þetta er errata-útgáfa – með athugasemdum Joyce um allar breytingar sem átti að gera fyrir aðra prentun – og hann gerði enga athugasemd við þetta. Svo ég hlýt að gera ráð fyrir að þetta hafi a.m.k. verið viljandi látið vera, hvort sem „mistökin“ eru prentarans eða ekki (ég minni á skemmtilegu söguna af því þegar Beckett tók upp eftir honum „kom inn“ þegar hann var að diktera Finnegans Wake). Þetta er vel að merkja ekki svona í neinni annarri útgáfu sem ég á og ég hef ekkert fundið skrifað um þetta heldur.
Ein áhrifin af því að lesa Ulysses – og það hefur með orðsporið að gera, sannarlega, Rorschach heilkennið, en magnast eftir því sem maður áttar sig á því hvað Joyce hefur raunverulega smurt þessa brauðsneið mörgum lögum – er að maður fyllist bæði spurn og uppljómun af svonalöguðu, auk þess að verða mjög vandræðalegur og sjálfsmeðvitaður um að nú haldi kannski allir að maður sé orðinn geðveikur (af því stundum finnst manni kannski sjálfum svona kenningar annarra hljóma dálítið sturlaðar). En fyrirgefið mér þetta „iʇ“ er auðvitað svolítið einsog haus og það er svolítið einsog hann sé að snúast. Og minnir síðan á hið fræga myndljóð Steve’s McCaffery, William Tell: A Novel.
En aftur að óperunni. Bloom áttar sig á tilviljuninni að Lionel – persónan í óperunni – er að syngja um sína Mörthu akkúrat þegar Bloom er að fara að skrifa sinni Mörthu. Bloom hugsar um Mörthu og um Molly og fyrsta fund þeirra (það var heima hjá Mat [svo] Dillon [svo]; þau fóru í stólaleik). Lagið nær hápunkti sínum og nöfn Leopolds og söngvarans Simon renna saman: Siopold! Og allir klappa.
Leopold og Simon eru líka hvor á sinn hátt hinn týndi og ófundni faðir hins föðurlausa Stephens – þeir eru báðir vofa konungsins.
Á sama tíma nálgast Blazes Boylan enn frekar heimili Bloom hjónanna.
Allan þennan tíma er Richie Goulding að láta móðan mása um músíkina og fleira en Bloom virðist lítið hlusta á hann. Karlarnir halda áfram að spila og syngja en Bloom biður Pat um blað og penna og ákveður að byrja bréfið til Mörthu – Goulding er samt ekki farinn, svo Bloom þykist vera að semja auglýsingu. Í bréfinu daðrar hann og talar um refsingar og segist vera leiður og er búinn að innsigla bréfið þegar honum fer að finnast það of ljóðrænt að hafa sagst vera leiður. „Music did that. Music hath charm, Shakespeare said.“ Annars fær maður á tilfinninguna að hann sé ekki bara leiður þegar hann skrifar Mörthu heldur að honum beinlínis leiðist það – það veitir honum ekki þá fró eða ró sem hann hefur líklega verið að vona.
Þá hugsar hann sér til hreyfings – hugsar að hann ætli að hitta einhvern á annarri krá, Barney Kiernans (það reynist síðar vera Martin Cunningham, til að ræða fjársöfnunina fyrir ekkju Paddy Dignams).
Brons sýnir körlunum skel sem hún fann á ströndinni og þeir bera hana upp að eyrum sér til að hlusta á sjávarniðinn. Þetta sér Bloom, vel að merkja – svo eitthvað sér hann inn á barinn. Á sama tíma og karlarnir biðja Ben Dollard að syngja Croppy Boy segist Bloom þurfa að fara en staldrar svo aðeins við til þess að heyra lagið – þar er meðal annars sungið um mann sem hefur misst föður sína og bræður í stríði og er síðastur síns nafns og kyns. Bloom hugsar að hann sé það líka (Milly er stúlka og heldur ekki nafni föður síns; og Rudy er dáinn). Hér byrjum við að heyra „tap“ – sem er „bank“ hjá SAM – og vegna þess að Boylan er kominn að Eccles-stræti grunar mann að hann sé að banka á dyrnar hjá Molly, og kannski er það einhver þessara sífjölgandi banka, en að endingu reynist það þá líka vera hljóðið í blindrastaf píanóstillingarmannsins sem færist nær og er að koma til að sækja tónkvíslina sem hann gleymdi.
Bloom fer og áttar sig á að sápan sem hann er í vasanum er orðinn klístruð og ályktar að líklega hafi hann svitnað svona. Hann minnir sig á að fara og sækja kremið til lyfsalans (en gleymir því strax aftur). Úti á götu mætir hann píanóstillingarmanninum með bæði bréfið til Mörthu og Sweets of Sin fyrir Molly í vasanum.
Karlarnir, sem tóku eftir Bloom þegar hann fór, ræða hann aðeins. Simon segist hafa verið með honum í jarðarförinni. Þeir segja Molly syngja vel.
Very, Mr. Dedalus said, staring hard at a headless sardine. Under the sandwichbell lay on a bier of bread one last, one lonely, last sardine of summer. Bloom alone. – Very, he stared. The lower register, for choice. Tap. Tap. Tap. Tap. Tap. Tap. Tap. Tap. Tap.
Píanóstillingarmaðurinn fer framhjá ritfangaversluninni. Bloom lætur hugann reika. Svo rekst hann á vændiskonu – „a frowsy whore“ – sem hann virðist kannast við en það er ekki ljóst á samhenginu nákvæmlega hvað fór þeim á milli. „The appointment we made. Knowing we’d never, well hardly ever. Too dear too near to home sweet home.“ Hann snýr sér undan og horfir í búðarglugga á forngripaverslun svo hún sjái hann ekki. Þar sér hann einhvers konar harmonikku sem SAM segir vera með „ormétnum belgjum“ en orðrétt hjá Joyce er það svona:
Leopold Bloom envisaged battered candlesticks melodeon oozing maggoty blowbags.
Sem í mínum huga er martraðarkenndari sýn – og kallast kannski á við komandi ofsjónir í Kirkukaflanum (sem gerist í rauða hverfinu).
Píanóstillingarmaðurinn mætir á Ormond hótelið.
An unseeing stripling stood in the door. He saw not bronze. He saw not gold. Nor Ben nor Bob nor Tom nor Si nor George nor tanks nor Richie nor Pat. Hee hee hee hee. He did not see.
Hér er Joyce meira að segja farinn að flissa að sínum eigin aulabröndurum. Og ekki lái ég honum.
Bloom er að verða illt í maganum, sennilega af sídernum sem hann fékk sér með matnum en hann kennir sjálfur um búrgúndarvíninu sem hann fékk sér með hádegismatnum. Hann sér líka í glugganum mynd af frelsishetjunni Robert Emmet og hugsar um fræg lokaorð hans: „When my country takes her place among the nations of the earth, then and not until then let my epitaph be written. I have done.“
Nations of the earth. No-one behind. She’s passed. Then and not till then. Tram kran kran kran. Good oppor. Coming. Krandlkrankran. I’m sure it’s the burgund. Yes. One, two. Let my epitaph be. Kraaaaaa. Written. I have.
Pprrpffrrppffff.
Done.
Þetta Pprrpffrrppffff er Bloom að reka við. Og lokaorðið „Done“ kallast á við lokaorð forspilsins „Begin!“ – aftur sér maður hljómsveitarstjórann fyrir sér sveifla sprotanum.
* * *
Ef vitnað er til Ódysseifskviðu á íslensku er það úr prósaþýðingu Sveinbjörns Egilssonar.
Ef vitnað er til Ódysseifs á íslensku er það úr þýðingu Sigurðar A. Magnússonar.
Biskup Íslands er að koma til Ísafjarðar. Í næstu viku verða liðin hundrað ár frá atburðum Náttúrulögmálanna. Ég reikna með að það sé þess vegna. Og kem ekki nálægt fjallinu fyrren hún er farin.
***
Ég er enginn flokksmaður. Gekk úr vinstri-grænum út af meðferð stjórnvalda – í skjóli flokksins – á hælisleitendum og gekk í sósíalistaflokkinn eftir að hafa lýst því yfir að ég myndi aldrei aftur ganga í stjórnmálaflokk. Gekk svo úr sósíalistaflokknum þegar hæsthafendur þar voru farnir að mæla með nauðungarvistun fólks í sóttkví. En samúð mín er augljóslega vinstramegin í tilverunni – þar sem hjartað slær – og ég vildi helst að hér væri starfhæfur flokkur vinstramegin við Samfylkinguna. Sem er ekki. VG fór til andskotans vegna þess að hún sinnti ekki grasrótinni og var of dugleg við að „axla ábyrgð“ í borgaralegu stjórnmálalandslagi en sósíalistaflokkurinn implóderaði vegna innri átaka. Og mikilmennskubrjálæðis sjálfskipaðra leiðtoga sem virtust farnir að máta sig við styttur framtíðar. Báðir flokkarnir eru „ennþá til“ en varla samt. Þeir eru í senn autt spjald og vel útfyllt – það veit enginn hvernig þeir koma til með að líta út eða fyrir hvað þeir munu standa næst en þeir dragnast með fáránlega fortíð og illafmáanlega stimpla.
***
Tilfinning mín er sú að þegar hallarbyltingar eru framdar í stöndugri stjórnmálaflokkum þá sé oftast talsverð orka lögð í að halda mönnum góðum þegar átökin eru yfirstaðin. Að bera vopn á klæðin. Finna hinum sigruðu hlutverk – þeir sem fá ekki að vera skipstjórar verði stýrimenn. Af því að hverjum frontmanni fylgja margir kjósendur sem fara í burtu. Fylgjendur. Og fylgjendurnir eru flokksstarfið.
Þá hefur flokkurinn sem slíkur líka ábyrgst þá sem hafa verið í forsvari og trúverðugleiki flokksins í framtíð stýrist af trúverðugleika hans í fortíð. Það er meira að segja þannig að trúverðugleiki nýrra hreyfinga róttækra sósíalista er átomatískt í hættu strax frá byrjun – út af öllum hinum róttæku sósíalistahreyfingunum sem hafa klofnað í heift og frekju. Ef stjórnmálaflokkur lýsir því alltíeinu yfir að margir frambjóðendur úr nýafstöðnum kosningum séu í raun og veru algerir afglapar – og alls ekki þær byltingarhetjur sem flokkurinn kallaði þá þá, þá* er kjósandi úti í bæ ólíklegur til að leggja traust sitt á næsta holl af andlitum.
(Þrjú „þá“ í röð. Það er fyrir svona tilþrif sem maður fær listamannalaun).
Þá er heldur ekki gott fyrir trúverðugleika nýrra valdhafa að þeir frambjóðendur sem er boðið að halda áfram – jafnvel kallaðir óskoraðir leiðtogar – ranghvolfi bara augunum og gangi í burtu. Það lítur svolítið út einsog fólk tali ekkert saman og hafi enga tilfinningu hvert fyrir öðru.
Einhvers staðar kemur líka að því að n´ógu margir séu flognir í veg til þess að vafasamt sé að kalla þetta sama flokkinn. Ef 400 heimdellingar ganga í sósíalistaflokkinn og bola nýju valdhöfunum út samkvæmt reglum lýðræðisins á næsta aðalfundi – til þess að hirða styrkinn – er það þá ennþá sósíalistaflokkurinn? Það er allavega ekki það sem fólk kaus – og það eru atkvæðin sem skila þessum styrk.
Það er heldur ekki gott fyrir trúverðugleika fólks sem hefur „betri vinnubrögð“ að slagorði að helmingur þeirra sem hafi unnið með þeim finnist vinnubrögð þeirra bera mark ofríkis og frekju. Og er þá alveg sama hvort maður heitir Gunnar Smári eða Karl Héðinn eða Sólveig Anna (eða hvort manni finnst allir aðrir geðveikir að sjá ekki réttlætið í vinnubrögðunum). Góð og lýðræðisleg vinnubrögð fela í sér ákveðna virðingu fyrir skoðunum þeirra sem maður vinnur með, líka þegar þær fara ekki alveg saman við manns eigin skoðanir – ef nýjum valdhöfum sósíalistaflokksins væri annt um að sýna slíka virðingu hefðu þau gert það frekar en að stefna að hreinni valdatöku og eyða svo næstu dögum í áframhaldandi skærur og brigsl. Sök sér að þeir sem bolað var burt tali beiskum rómi – en eiginlega er beiskjan og frekjan verri hinumegin. Það er mjög undarlegt að fá frekjukast yfir því að hafa fengið allt sem maður óskaði sér.
Og svo er ágætt að hafa það í huga líka að ef maður ætlar að kljúfa stjórnmálaflokk er betra að bitinn sé nógu stór til þess að þola að fara í tvennt. Það getur alveg verið ástæða til þess að fremja hallarbyltingar – þær eru áreiðanlega oft bráðnauðsynlegar – en það verður að vera einhver höll eftir þegar þær eru afstaðnar. Að kljúfa 3% flokk í herðar niður út af reglum um það hvernig er kosið í nefndir og áherslum um það hvort betra sé að eyða sjóðum flokksins í fjölmiðlun eða félagsfundi – no es bueno.
***
Kanadíska ljóðskáldið Paul Dutton lést í morgun – ríflega áttræður. Dutton er goðsögn í framúrstefnuljóðaheiminum. Hann var meðal annars meðlimur í hljóðljóðasveitinni The Four Horsemen, ásamt bpNichol, Steve McCaffery og Rafael Barreto-Rivera. Og gaf út fjöldann allan af tilraunabókmenntum, bæði prósa og ljóðum. Hann var líka einn af þessum mönnum sem inspíreruðu margar kynsl´óðir með (kvabbgjarnri) hlýju sinni, húmor og einurð.
Einsog einhverjir kannski muna átti ég mér einu sinni svolítinn feril sem hljóðljóðaskáld og ferðaðist mikið til þess að koma fram hér og þar. Þegar Aram Nói var lítill og spurður við hvað pabbi hans ynni sagði hann „pabbi öskrar á fólk“ og það var ekki alveg úr lausu lofti gripið.
Nema hvað. Árið 2007 var mér boðið á Scream-hátíðina í Toronto – þar sem var nú almennt ekkert mikið öskrað, þetta var bara ljóðahátíð þótt hún héti þessu nafni – á viðburð sem Angela Rawlings skipulagði. Þar var hefð fyrir því að para fólk saman í upplestrum og Angela paraði mig saman við Paul og við komum þar saman fram. Sá viðburður tókst svo vel að okkur var boðið að koma aftur árið eftir og endurtaka leikinn á stóra sviðinu – en lokadagur Scream fór alltaf fram á Shakespeare sviðinu í High Park fyrir framan ríflega þúsund gesti sem sátu og hlustuðu á ljóð og drukku vín frá því um eftirmiðdaginn og langt fram í myrkur. Það var mjög gaman og ótrúlegur heiður – Paul var ein af hetjunum mínum, að fá að lesa með honum var feykinóg en að við næðum svona vel saman og það gengi upp var hreinlega ölvandi.
Sterkasta minningin frá þessu er samt ekki frá uppákomunum heldur þegar við eyddum hálfum degi í að æfa saman í íbúð Angelu, þar sem ég gisti, í Kensington Market. Kensington Market er rosalega líflegt hverfi og það var stanslaust reggea-dub á blasti hjá rakaranum á neðri hæðinni – kryddmarkaðir og grillstaðir fyrir utan með tilheyrandi ilmum og steikjandi hiti – við þarna inni fyrir framan risastóra og háværa loftkælingu að garga ljóð hver á annan og drekka vatn í lítravís svo það liði ekki yfir okkur.
Það kalla hinir sælu guðir Villihamra. Þar kemst ekki framhjá fuglinn fljúgandi, og ekki einu sinni þær styggu dúfur, er færa föður Seifi ódáinsfæðuna, því hinn eggslétti hamar þrífur ávallt einhverja af þeim burt, en faðir Seifur sendir aðra í skarðið, til að fylla töluna. Þar hefir enn ekkert skip klaklaust afkomizt, sem þar fer um, því haföldur og hættulegar eldstrokur sópa með sér jafnt skipsflökum og mannabúkum. Eitt hafskip er það, sem þar hefir um siglt; það var hin þjóðkunna Argó, er kom siglandi frá Eetes, og mundi þó brimið skjótt hafa rekið hana þar upp að hinum stóru hömrum, ef Hera, sem var vinveitt Jasoni, hefði ekki greitt för hennar þar fram hjá.
Kirka varar Ódysseif við hættum hafsins.
Hinir sælu guðir kalla það kannski Villihamra en Sveinbjörn Egilsson bætir skýringu við eigin þýðingu og segir að eiginlega heiti það Skellibjörg eða Planctae – Πλαγκταὶ – upp á forngrísku. Wandering Rocks er þetta á ritmáli Joyce. Grískusérfræðingur Fjallabaksleiðarinnar stakk upp á beinþýðingunni „gangandi eða hreyfanlegur steinn“ og benti mér á að planctae sé skylt orðinu „plancton“ – sem þýðir svif á ensku. Hjá Hómer þjóna Skellibjörg því eina hlutverki að koma ekki við sögu. Ódysseifi er ráðlagt að fara aðra leið – hjá Skyllu og Karybdís – og fer að þeim ráðum. Hjá Joyce var sá kafli að klárast – nær bókstaflega þegar Bloom sigldi milli Mulligans og Dedalusar í anddyri þjóðarbókasafnsins og allir héldu þeir út á stræti Dyflinnar.
Nema hvað.
Joyce notar tækifærið til að bregða á leik – sem hann gerir auðvitað eiginlega við hver einustu kaflaskipti (ef ekki í hverri einustu setningu). Skellibjargarkaflinn gerist milli klukkan 15 og 16 síðdegis og skiptist í nítján brot þar sem litið er við hjá nánast öllum sögupersónum bókarinnar. Í hverju þeirra er einn eða fleiri í fókus en oft kemur líka málsgrein sem er einsog upp úr einhverju hinna brotanna. Stundum er það vegna þess að sögupersónur eru að rekast á – einhver sér Bloom út undan sér – og stundum er það bara brot sem er að eiga sér stað á nákvæmlega sama tíma einhvers staðar annars staðar í borginni, og opnast inn í það einsog fyrir einhverja galdra. Ég nefni ekki nema brot af þessum innskotum í yfirferðinni hér að neðan en læt nægja að nefna tilvist þeirra og þetta stílbragð að vefa frásagnirnar saman með því að draga bókstaflega þræði á milli þeirra.
Brotin eru eftirfarandi:
1.
Faðir John Conmee gengur um, hugsar um munaðarleysingjana hans Dignams og söfnunina sem herra Cunningham stendur fyrir. Hann heilsar frú Sheehy, fær þrjá drengi til að fara með bréf fyrir sig í póstkassa, sér veðlánarann frú M’Guinnes, heilsar hópi skóladrengja, skoðar forsíður dagblaða (þar sem sagt er frá hörmulegu stórslysi í New York), sér Corny Kelleher krota tölur í sjóðbók, mætir lögreglumanni, lítur í gluggann hjá slátrara og tekur síðan sporvagn frá Newcomenbrúnni að Howthgötu. Á leiðinni virðir hann fyrir sér farþegana og hugsar um „sálir svartra, brúnna og gulra manna“ og hvort fólk sem hafi ekki kynnst fagnaðarerindinu komist til himnaríkis. Þegar hann er farinn úr vagninum hugsar hann um endurminningarbók sem hann skrifaði einu sinni og hvort greifynjan af Belvedere hafi verið ótrú manni sínum (sem hann telur einungis að geti verið hafi hún framið „algert hjúskaparbrot, eiaculatio seminis inter vas naturale mulieris“ – altso hafi sæði verið sprautað í náttúrulegt ílát konunnar). Svo horfir hann á skýin, les úr bænabókinni og sér rjóða elskendur koma út úr rjóðri. Konan er með dálitla grein fasta í pilsinu.
2.
Corny Kelleher gengur frá sjóðbókinni. Hann heilsar lögregluþjóni og spyr hvað sé að frétta. „Ég sá umrædda persónu í gærkvöldi,“ segir lögregluþjónninn. Og þar lýkur þeim kafla. Corny Kelleher er undir grun hér og víðar um að vera uppljóstrari fyrir konunglegu lögregluna – Írland er auðvitað í sjálfstæðisbaráttu sem hefur verið blóðug og á eftir að verða blóðugari.
3.
Einfættur sjóari ráfar um, betlar og syngur rámur „Fyrir England, föðurlandið og fegurðina.“ Dæmi um innskot – annars staðar í borginni er J.J. O’Molloy (sem er blankur og fer um milli kunningja til að reyna að snapa lán) sagt að Ned Lambert sé í „vörugeymslunni“. Voldug dama gefur sjóaranum pening í húfuna. Tveir strákar glápa á stúfinn á honum. Kona tekur skilti úr glugga „Íbúðir án húsgagna“ – þetta er Molly Bloom – og stingur síðan handleggnum út um glugga, lætur pening falla niður á götuna. Einn strákanna tekur peninginn og réttir sjóaranum.
4.
Katey og Boodý Dedalus (systur Stephens) koma inn heima hjá sér. Þriðja systirin, Maggý, stendur yfir tveimur pottum. Hún sýður skyrtur í einum og baunasúpu í hinum. Baunasúpuna þáði Maggý frá systur Mary Patrick. Boodý spyr Maggý hvort hún hafi veðsett bækurnar (hans Stephens, sennilega verðlaun sem hann hlaut fyrir námsárangur) en Maggý segir frú M’Guinnes ekki hafa viljað gefa neitt fyrir þær. Það reiðir Boody („Fjandinn hirði hennar feita fés!“). Þær spyrja hvar fjórða systirin, Dillý, sé og Maggý svarar að hún hafi farið að sækja föður þeirra (sem er einsog venjulega úti í bæ að drekka). Boodý svarar: „Faðir vor, þú sem ert ekki á himnum“ og Maggý skammar hana – annað hvort fyrir guðlast eða vanvirðingu við föður sinn eða bæði. Kaflanum lýkur á innskoti þar sem kristilega dreifiritið – „Elía kemur“, sem Bloom þáði í Lestrygónum – flýtur niður Liffey.
5.
Hér sjáum við í fyrsta sinn almennilega til flagarans í bókinni, Blazes Boylan. Klukkan er að ganga fjögur og hann er að búa sig undir að líta við hjá Molly Bloom sem hann ætlar einsog frægt er að leggjast með. Hann er staddur í blóma-og-ávaxtaverslun til þess að ganga frá sendingu sem á að koma á undan honum að Ecclesstræti. Hann pantar ávaxtakörfu og lætur afgreiðslustúlkuna – sem hann daðrar stíft við og gægist mikið niður hálsmálið á – setja flösku af portvíni og einhverja krukku, kannski krem eða ilmvatn, á botn körfunnar. Blazes segir að karfan sé „fyrir öryrkja“ (e. invalid). Hér er innskot af „dökkbúnum manni“ sem er að skoða bækur á vagni götusala. Þetta er Bloom að leita að nýrri bók fyrir Molly. Innskotin eru oft einhvers konar tenging – juxtaposition – til þess að varpa ljósi á einhvern hluta þess sem er að gerast á meginsenunni. Blazes lætur hringla í peningunum í vasa sér áður en hann borgar – augljóslega ekki ófjáður – fær svo að hirða rauða nelliku („er þessi handa mér?“) áður en hann biður um að fá að nota símann.
6.
Stephen Dedalus rekst á söngkennarann sinn, Almidano Artifoni. Þeir tala ítölsku – sem ég skil ekki. En af öðrum ritum (The New Bloomsday Book) telst mér til að Almidone sé að hvetja Stephen til þess að sinna tónlistarferli sínum í Dyflinni. Stephen er snortinn af hlýju Almidones – sem ráfar í burtu á eftir sporvagni, gefur merki um að hann eigi að stoppa, en ökumaðurinn tekur ekki eftir því og Almidone missir af vagninum.
7.
Fröken Dunne, ritari Blazes Boylan, stingur sjoppuróman ofan í skúffu og byrjar að vélrita. Auglýsingamennirnir frá HELY’S eru fyrir utan. Fröken Dunne horfir á veggspjald af söngkonunni Marie Kendall, sem henni finnst „ekkert augnayndi“ en íhugar sjarmann sem hún hefur. Spyr sig hvort einhver strákur komi á ballið í kvöld og hvort hún geti útvegað sér flott harmonikkupils. Þá hefur hún áhyggjur af því að Blazes Boylan haldi henni í vinnu til sjö. Síminn hringir: Það er Blazes sjálfur. Það er út af einhverjum bókunum. Hún tekur niður upplýsingar og lætur hann vita að Lenehan – leiðindagrínistinn úr Eólusi – hafi komið við og sé að leita að honum og hann verði á Ormond (sem er hótel og krá) klukkan fjögur. Við vitum að klukkan fjögur á Boylan að vera hjá Molly.
8.
Ned Lambert er að sýna presti ráðsalinn í Klaustri Heilagrar Maríu – „þar sem Silki-Thomas kunngerði uppreisnina 1534 – þetta er sögulegasti blettur Dyflinnar“. Silki-Thomas er Thomas Fitzgerald 10. jarl af Kildare. Faðir hans var hæstráðandi á Írlandi en þegar hann var kallaður til Englands til þess að svara fyrir ásakanir um landráð við Hinrik áttunda tók Thomas yngri við eyjunni. Eftir að (rangur) orðrómur barst síðan til Írlands um að faðirinn hefði verið tekinn af lífi og það sama biði Thomasar og hans frændgarðs kallaði Thomas sína menn saman í Klaustri Heilagrar Maríu og lýsti því yfir að hann væri skilinn að skiptum við Hinrik. Þeir riðu strax af stað, hernámu Dyflinni og drápu erkisbiskupinn. En þessi uppreisn gekk verr en vonir stóðu til og ári síðar voru Thomas og frændur hans allir líflátnir (faðirinn dó af náttúrulegum orsökum einhvern tíma í millitíðinni). Presturinn er að skrifa bók um þessa atburði og spyr hvort hann megi koma aftur og taka ljósmyndir. J.J. O’Molloy birtist og fylgir þeim eftir. Presturinn fer og Ned man eftir góðu gríni sem hann gleymdi að segja (um það hvernig jarlinn hefði brennt kirkju og beðist afsökunar: „Mér þykir helvíti leitt að hafa gert það, ég sver fyrir Guði almáttugum, að ég hélt erkibiskupinn væri þarna inni.“) Svo fer Ned að hnerra svo mikið að O’Molloy kemst aldrei að til þess að biðja hann um lán.
9.
Uppfinningamaðurinn Tom Rochford sýnir Nosey Flynn, Lenehan og M’Coy nýja uppfinningu sem á segja manni hvaða atriði er á sviðinu í leikhúsi eða tónleikasal. Á þessu tæki eru alls kyns handföng og skífur og hvaðeina. Nosey Flynn er týpan af kránni Davy Byrne sem var að reyna að fá eitthvað slúður um Boylan og Molly upp úr Bloom. Lenehan er grínistinn úr Eólusi. M’Coy er maðurinn sem ku alltaf að stela skjalatöskum og fékk Bloom til að ljúga því að blaðamanninum að hann hefði verið við jarðarför Dignams. Lenehan og M’Coy fara fljótlega og ræða saman um hetjudáð sem Tom Rochford framdi í raunveruleikanum (en átti sér reyndar ekki stað fyrren tæpu ári eftir að bókin gerist) þegar hann fór ofan í holræsi með kaðal um sig miðjan til þess að bjarga mönnum sem urðu þar máttvana eftir gasleka. Þessi díteill – holræsið og reipið – eru á púslinu góða. Annar díteill er bananahýðið – Lenehan fer inn á veðmálastofu til að athuga með veðreiðarnar en M’Coy potar í hýðið fyrir utan og hefur áhyggjur af því að einhver gæti slasað sig á því. Inni rekst Lenehan á Bantam Lyons – sem ætlar að veðja á Throwaway af því hann misskildi orð Blooms sem einhverja dulda vísbendingu í Lótusætunum – eða „einhverja bölvaða truntu sem hann fékk bendingu um og á ekki minnsta möguleika.“ Næst sjá þeir Bloom hjá bóksalanum og tala um hvað hann sé „óður í útsölur“ og hafi gert ótrúleg bókakaup hjá einhverjum „nagla í Liffeystræti.“ Í kjölfarið fara þeir að ræða Molly og Lenehan segist hafa einu sinni farið heim með þeim hjónum og fjórða manni eftir einhverja flotta veislu, og meðan að Bloom hafi verið að sýna manninum stjörnurnar (og þekkingu sína á þeim) hafi hann sjálfur nýtt hvert tækifæri til þess að káfa á frúnni. „Helvísk var sú unun! Hún er búin tveimur úrvals, Guð blessi hana.“ Að síðustu draga þeir svo aðeins í land og Lenehan segir hann þrælmenntaðan í öllum greinum. „There’s a touch of the artist about old Bloom.“
10.
Það sést ekki á myndinni en titillinn Sweets of sin er á bókarkápunni.
Bloom er að skoða bækur fyrir Molly – og kannski líka fyrir sig. Það má lesa heilmikið í titlana. Meðal annars Hræðilegar uppljóstranir Maríu Monk og Snilldarverk Aristótelesar (Stephen – sem smám saman verður sonarígildi hans – sýndi sig vera mikinn Aristótelesarmann í bæði Skyllu og Karybdís og í Próteusi (sem ég fer betur út í síðar)) en líka Sögur úr gyðingahverfinu eftir Leopold von Sacher Masoch. Ég hef oft heyrt því fleygt að Bloom heiti Leopold í höfuðið á einhverjum vini Joyce frá Trieste – en mér finnst nú líka liggja beint við að tengja hann við Leopold von Sacher Masoch, sem masókisminn er kenndur við (reyndar í óþökk Leopolds, sem sá sína nautnahyggju í ívið fjölbreytilegra ljósi en sem einfalda tignun sársaukans). Og síðan Fagrir harðstjórar eftir James Lovebirch (höfundurinn er til og skrifaði sjoppuerótík en titilinn bjó Joyce til sjálfur). Hann velur að síðustu Sætleika syndarinnar – The Sweets of Sin – sem er áreiðanlega einhver yfirlýsing um hvernig hann vill sjá þennan flókna Bloomsdag. Hvorki sem harðstjórn eða masókisma heldur í ljósi nautnarinnar og þeirra verðlauna sem henni fylgja. Bókin er ekki til en hún mun – samkvæmt gægjuflettingum Blooms – fjalla um hjón og Raoul elskhuga eiginkonunnar. Setningarnar sem hann les munu skjóta upp kollinum af og til í næstu köflum. Bóksalanum finnst þetta vel valið hjá Bloom.
11.
Dillý Dedalus, sem er einsog við vitum úti að leita að pabba sínum, stendur fyrir utan uppboðssal niðri í bæ. Simon Dedalus birtist og fer strax að segja dóttur sinni að standa ekki svona asnalega. „Réttu úr þér, stelpa. Þú færð hryggskekkju með þessu móti. Veistu hvernig þú lítur út?“ Hún segir honum að hætta þessu og biður um peninga. Hann segist enga eiga en hún segir að hann eigi þá víst og hann segir nei og hún segir jú og þá gefur hann henni skilding og segir: „You’re like the rest of them. An insolent pack of little bitches since your poor mother died“ og sakar hana um að standa á sama þótt hann dræpist. Hann gengur í burtu og hún þrífur í hann og segir að hann eigi meira og eigi að láta hana fá meira. Þau rífast meira og hann gefur henni tvö penní til viðbótar. Hún segist viss um að hann eigi meira en hann gefur sig ekki.
12.
Sölumaðurinn Tom Kernan – sem er frægastur fyrir að hafa dottið fullur niður stiga í smásögunni Grace í Dubliners og bitið í sundur á sér tunguna – er á gangi glaður með að hafa gert samning við mann að nafni herra Crimmins fyrir fyrirtækið Pulbrook Robertsson. Þeir Crimmins ræddu sama hörmulega stórslys og faðir Conmee sá á fors´íðum blaðanna (sjá fyrsta brot hér að ofan og hlekk þar) og drukku svolítið gin (í Grace eru vinir hans að reyna að fá hann til að hætta að drekka). Kernan er mjög ánægður með sjálfan sig og finnst hann flottur í tauinu og hugsar að kannski hafi það hjálpað til. Hann gengur hjá þeim stað er írska þjóðhetjan Robert Emmet var „hengdur, iðadreginn og hlutaður sundur.“ Og sér Denis Breen – sem fékk „U.P: UP“ miðann sem ræddur var í Lestrygónum – ganga yfir götuna með konu sinni. Loks sér hann skrúðfylkingu landstjórans – sem hefur aðeins brugðið fyrir áður í kaflanum; ég hef ekki nefnt það af því það er bara ekki hægt að nefna allt, en hún verður í fókus í nítjánda og síðasta brotinu.
13.
Stephen Dedalus stendur við búðarglugga og virðir fyrir sér gimsteina. Hann rifjar upp einhverja síðnótt á hóruhúsi þar sem ein starfskonan dansaði fyrir rauðskeggjaðan sjómann (sem er kannski sá sami og þeir Bloom hitta á leiguvagnastöðinni síðar í bókinni). „Langæ sæborin orðlaus gredda. Hún dansar, skoppar af gáska, vaggar gyltukynjuðum lendum og mjöðmum og á voldugri vömbinni danglar rúbínrautt egg.“ Hann hugsar að hann stýrist af innri hvötum og ytri „hjartsláttur ævinlega fyrir utan þig og hjartsláttur ævinlega innra með þér. Þú syngur um hjarta þitt. Ég meðal þeirra. Hvar? Milli tveggja glymjandi heima þarsem þeir þyrlast, ég.“ Og lætur sig dreyma um að splundra þeim. Fer niður Bedfordgötu, sér eldgamla mynd af hnefaleikurum og kemur síðan að bókavagni. Skoðar bækurnar: Írski býflugnabóndinn. Presturinn frá Ars, ævi hans og undur. Vasaleiðarvísir fyrir Killarney. Þessa titla finnst mér erfiðara að ráða í en hina hjá Bloom. Hann veltir því fyrir sér hvort hann muni finna þarna eitthvað af bókunum sínum – sem systur hans hafa veðsett. Loks rekst hann á Dillý í tötrugum kjól. Hún hefur tekið annað penníið frá pabba sínum og keypt sér kennslubók í frönsku (Stephen hefur vel að merkja hlotið menntun og búið í París um stund – kom heim þegar móðir hans lá fyrir dauðanum). Hann sér sig í henni. „Það er sagt hún hafi augun mín.“ Hann segir henni að gæta þess að Maggý veðsetji ekki bókina og hann búist við því að bækurnar hans séu farnar þá leið. „Sumar,“ svarar Dillý. „Við máttum til.“ Og þá kemur lokakaflinn, sem er frægur: „Hún er að drukkna. Þyrnibroddur. Bjargaðu henni. Þyrnibroddur. Allt er okkur öndvert. Hún drekkir mér með sér. Óliðaðir lokkar af þanghári kringum mig, hjarta mitt, sál mína. Saltgrænn dauði. / Við. / Þyrnibroddur samviskunnar. Samviskubroddur. / Volæði! Volæði!“ Þessi þyrnibroddur er þýðing á hugtakinu „agenbite of inwit“ – sem er einhvers konar samviskubitsyfirlýsing – og ku upprunalega hafa verið „again bite of inner wit“, einhvers konar endurbit innra (skilningar)vits. Stephen er einfaldlega örvilnaður gagnvart örbirgð systra sinna. En gerir ekki meira til að hjálpa þeim en pabbi þeirra, þótt hann sé kurteisari – og er þó með launin í vasanum.
14.
Faðir Cowley hittir Simon Dedalus og segir honum fréttir. Faðir Cowley skuldar Reuben J. Dodd peninga og sá hefur sent tvo menn heim til hans þar sem þeir „sniglast“ og reyna að komast inn til að hirða af honum eigur upp í skuldina. Cowley er að bíða eftir Ben Dollard sem hefur farið að hitta yfirvöldin og tala máli Cowleys og fá þau til að stíga inn í. Þegar Ben kemur hefur hann hitt lögfræðinginn John Henry Menton (sem þolir ekki Bloom – eða bara gyðinga – og var að ráðleggja Breen um meiðyrði vegna U.P: UP miðans). Menton hefur bent á að þar sem Cowley skuldi þegar leiguráðanda sínum pening gangi sú skuld fyrir og þar með sé eignaupptökuheimild Reuben J. Dodd einskis virði (fyrren leigan hefur verið gerð upp, vænti ég).
15.
Martin Cunningham og Jack Power – sem eru mennirnir sem reyndu að fá Tom Kernan til að hætta að drekka í Grace og sem voru í hestvagninum með Bloom á leiðinni í jarðarförina í Hades) – fara út um hliðið á Dyflinnarkastala. Cunningham er enn með hugann við söfnunina fyrir munaðarleysingja Dignams og segir Power að hann hafi talað máli þeirra við föður John Conmee. Innskot með þjónustustúlkunum Brons og Gulli – frú Kennedy og frú Douce – sem koma ekki almennilega fyrir fyrren í næsta kafla, Sírenum. Þær gægjast út um gluggann á Ormondhótelinu. Félagarnir ræða að Bloom hafi gefið fimm skildinga í söfnunina og greitt þá á staðnum (það örlæti má spegla í nísku Simons Dedalusar, hins raunverulega föður Stephens). Þeir koma að vínkrá og Cunningham reynir að fá tvo menn þar, Jimmy Henry og Langa-John Fanning, til þess að leggja söfnuninni lið en þeir koma sér báðir undan því.
16.
Buck Mulligan og Haines, sambýlingar Stephens, eru á veitingastað og sjá þar John Howard Parnell (bróður hins látna Charles Stewart Parnell sem kemur m.a. fyrir í Hades) sem er að tefla. Stephen berst í tal og Haines segir um Hamletkenningar hans: „Shakespeare is the happy hunting ground of all minds that have lost their balance.“ Og það er alveg óhætt að heimfæra það líka á Joyce – í hann sækja fallvaltir hugar. Mulligan kennir jesúítunum um. „Þeir afvegaleiddu vitsmuni hans með helvítissýnum. Hann á aldrei eftir að ná attíska tóninum. Tóni Swinburnes, allra skálda, hvíta dauðanum og rjóða burðinum. Það er harmleikur hans. Hann getur aldrei orðið skáld.“ Attíski tónninn – „the attic note“ – er aþenskur gullaldartónn (ákall Írlands um sjálfstæði, einsog ákall Íslands á svipuðum tíma, er á menningarlegum grunni og ímyndin sem Joyce sér yfirleitt fyrir sér er Grikkland til forna – þess vegna er hann að reyna að stæla Hómer). Haines heldur því fram að Stephen muni skrifa eitthvað eftir tíu ár. Sem væri þá 1914 – árið sem Dubliners kom út, sem og fyrstu kaflarnir úr Portrait birtust í tímariti, og árið sem hann byrjar á Ulysses.
17.
Söngkennarinn Almidano Artifoni fer yfir götu. Fyrir aftan hann er Cashel Boyle O’Connor Fitzmaurice Tisdall Farrell – raunverulegur maður sem var þekktur á götum Dyflinnar fyrir litríkan klæðnað og alltof lítinn hatt. Hann gengur framhjá tannlæknastofu Blooms – sem er ekki Bloom okkar, heldur annar Bloom, sem Bloom okkar á reyndar eftir að þykjast vera síðar í bókinni – og blinda manninum sem Bloom hjálpaði yfir götu. Farrell rekst utan í hann og sá blindi bölvar honum. „You are blinder than I am, you bitch’s bastard.“
18.
Patrick Aloysius Dignam, sonur Paddy Dignams sem grafinn var í Hadesarkaflanum, er nýkominn frá slátraranum með um 600 grömm af grísasteikum. Hann ráfar um og langar ekki að fara heim og sitja þar í sorginni með ættingjum sínum. Hann sér auglýsingu fyrir hnefaleika og verður spenntur að fara og sjá þá en áttar sig svo á að auglýsingin er gömul og hnefaleikarnir hafa þegar farið fram. „Í Graftonstræti sá Dignam litli rautt blóm í munninum á spjátrungi sem var í svakalega flottum skóm og hlustaði á það sem róninn var að segja við hann.“ Þetta er Blazes Boylan og róninn er Bob Doran – sem er á sínum árlega bender. Dignam yngri rekst á nokkra skólastráka og veltir því fyrir sér hvort þeir átti sig á því að hann sé sorgarklæddur. Hann hugsar um andlit föður síns í kistunni – grátt en ekki rautt einsog það átti að sér að vera. Og svo: „Síðasta kvöldið, þegar pabbi var fullur, stóð hann á stigapallinum og æpti eftir stígvélunum sínum til að fara til Tunneys að drekka meira […] Ég vona að hann sé í hreinsunareldinum núna, afþví hann fór og skrifaði hjá föður Conroy á laugardagskvöldið.“
19.
Í síðasta brotinu birtast okkur William Humble, jarl af Dudley, ásamt lafði sinni og Hesseltine undirofursta frá landstjórasetrinu, í einum vagni, og í þeim næsta á eftir koma frú Paget, fröken de Courcy og hæstvirtur Gerald Ward A.D.C. Þetta er fínasta og valdamesta fólkið í landinu. Þau fara í gegnum bæinn á þremur blaðsíðum og láta veifa til sín – við sögu koma næstum allir sem hafa komið við sögu í bókinni hingað til. Sumir sjá fylkinguna og veifa, sumir taka ekki eftir neinu og sumir – einsog Gerty McDowell, sem á eftir að koma meira við sögu í Násikukaflanum – reyna að sjá fylkinguna en geta það ekki (það keyrir gulur vagn veg fyrir hana, einsog sjá má á púslinu góða). Og með þessari ferð er þá dreginn þráður í gegnum hina átján hlutana og kaflanum lokað.
Kannski er það í Skellibjörgum sem maður fær skýrast tilfinningu fyrir sannferðugleika þeirrar kersknu staðhæfingar Joyce að ef Dyflinni færist í eldsvoða mætti endurbyggja hana stein fyrir stein með bókina til hliðsjónar. Samt eru það síður húsin eða göturnar sem eru í forgrunni, og frekar fólkið. Megnið af sögupersónum hérna var líka raunverulegt fólk. En sjónarhornið og frásagnaraðferðin eru í senn míkróskópísk og yfirsýnsk – hér er borgin bæði kortlögð og litið við í innstu hugskotum hennar.
Kaflinn hefst á fulltrúa kaþólsku kirkjunnar – manni sem Joyce stóð í þakkarskuld við, það var faðir John Conmee sem sá til þess að James og br´óðir hans Stanislaus fengju gjaldfrjálsa menntun í Belvedere skólanum og faðir Conmee stendur með James í Portrait þegar honum er refsað af öðrum presti. En hann er samt fulltrúi kirkjunnar og James Joyce fyrirleit kirkjuna – og, sem er mikilvægara fyrir symbolíska samhengið hérna, þá var hún (og er) gríðarlega valdamikill aðili í írsku samfélagi. Og kaflanum lýkur svo á hinu stóra valdinu – landstjórafólkinu, breska aðlinum, nýlenduherrunum. Það er ramminn – rock and a hard place, milli Villihamra og Skellibjarga. Þar ´a milli sjáum við alls konar fólk. Drykkjumenn og syrgjendur, kostulega kynjaherra, flagara og flögð, okurlánara og örláta, fátæklinga og fjáða, auðmjúka og roggna – og kannski situr maður uppi með mynd af því hvernig fólk byggði þessa borg, sem er auðvitað miklu merkilegra en það hvernig veggir hennar voru samsettir (þótt við fáum smá af því líka).
* * *
Ef vitnað er til Ódysseifskviðu á íslensku er það úr prósaþýðingu Sveinbjörns Egilssonar.
Ef vitnað er til Ódysseifs á íslensku er það úr þýðingu Sigurðar A. Magnússonar.
Það er eiginlega bráðfyndið að fá bæði bókasafnssjóð og forlagsuppgjör í sömu vikunni. Bókasafnssjóðurinn var skorinn niður um 21% – sem þýðir 21% skerðing á tekjum fyrir útlán (þetta er eitthvað sem fjármálaráðherra ákveður bara með einu pennastriki og gerir held ég á hverju ári – það er engin regla og ekkert öryggi) og svo eru Storytel tölurnar í forlagsuppgjörinu.
Ég á eina ljóðabók á Storytel sem heitir Hnefi eða vitstola orð – bók sem var ort í hruninu miðju og fjallar meðal annars um verðlausa peninga, í stað blaðsíðutals er gengi krónunnar gagnvart evru (ég bjó í Finnlandi en var með tekjur í krónum). Frábær bók – mæli með henni. Hún var ekki spiluð oft í fyrra – átta sinnum. Og það seldust jafn mörg fýsísk eintök í bókabúðum, átta. Hún er 12 ára gömul og selst væntanlega mest á stóru bókaútsölunni og þar sem ég fæ bara hlutfall af því verði frekar en fast gjald nær það ekki hundrað kalli sem ég fæ fyrir eintakið. En á Storytel fæ ég 2,8 krónur á spilun. 23 krónur ALLS. Og það er ekki á afsláttarmarkaði og maður fær þar jafn mikið fyrir nýjar bækur og gamlar. Til að setja það í samhengi er klassísk – og ágæt – sala á ljóðabók í kringum 300 eintök. Ef sú sala færðist öll yfir á Storytel myndi ég hala inn 840 krónum í höfundalaun. Í gamla daga þegar maður þvældist frá knæpu til kráar með bækur í poka var manni stundum boðinn bjór fyrir bók – sem var yfirleitt kannski hálfrarbókarverð – en maður var blankur og langaði í bjór og þáði það yfirleitt þótt manni þætti það pínu niðurlægjandi. Nú er allt upplagið komið niður í hálfan bjór.
Einu sinni kom ég að kunningja mínum þar sem hann sat yfir hálfum bjór á þriðjudagsmorgni. Ég spurði hvort hann væri dottinn í dagdrykkju og hann svaraði að annar maður – ívið drykkfelldari en við – ætti bjórinn en væri farinn. Hvert er hann farinn, spurði ég. Í meðferð, var svarið. Hann sagði að þetta væri komið gott.
Nú hugsa ég það sama. Þetta er kannski komið gott.
***
Ég hló að inngangi Jónasar Sen um Carmina Burana. Um kórastarfið. Það minnti mig kannski á stemninguna úr Fiðlaranum í fyrra. Það þarf alveg sérstakt verklag og undarlega blöndu af aga og kæruleysi til þess að halda úti svona stórum hópi í áhugamennsku. Og það verður alltaf léttgeggjað. Ég var líka næstum búinn að senda þetta á konuna mína með broskalli – hún er í kvennakórnum og var nýkomin úr kórdjammtónleikaferðalagi. Og ég hef heyrt frá a.m.k. einhverjum úr þeim kór sem fannst þetta líka fyndin lýsing.
En kannski er bara ekki lengur í tísku að hafa húmor fyrir sjálfum sér? Á einhverju bili áhugamennsku og fagmennsku hlýtur fólk líka að taka sig mest alvarlega – það fylgir kannski bara. Þar sem maður er að slíta sér út og reyna að sanna sig. Viss tegund áhugamennsku er á því leveli að manni dugar að koma fólki á óvart – „ekki vissi ég að hann gæti haldið lagi.“ En önnur er að reyna að gera sig gildandi á einhverju æðra stigi. Og þá er spurning hvort maður vilji að gagnrýnandi hanteri kórinn einsog hann væri kór atvinnumanna eða kór áhugamanna.
Svo er þetta reyndar tvennt aðskilið. Dómurinn og inngangurinn. Og kannski var kerskninni í innganginum verr tekið vegna þess að dómurinn var ekki mjög jákvæður.
Ég er með veika kenningu sem gengur út á að það sé erfiðara að vera gagnrýnandi eftir því sem maður þarf að gagnrýna fleira fólk í einu. Ef þú skrifar neikvæða ljóðabókagagnrýni verður ljóðskáldið sárt –og kannski mamma háns. En ef þú skrifar t.d. um leiksýningu þar sem 30 manns koma að siturðu uppi með heilan her af fólki sem fer saman á barinn til að baktala þig og æsir hvert annað upp. Og ef þú hefur þetta að atvinnu þarftu ekki að vera óánægður með nema eina sýningu á ári til þess að fólki finnist þú vera alger sadisti. Fólk sér nefnilega ofsjónum yfir ærlegri neikvæðni.
Ég bað einu sinni hóp af fólki að skjóta á hlutfall neikvæðra dóma á Starafugli – sem hafði fengið á sig orð fyrir að vera mikið í slátrunum. Flestir skutu á sirka helming, fáir fóru undir þriðjung. Staðreyndin var að það náði ekki fimm prósentum. En fólk les frekar neikvæða dóma – og kannski var helmingurinn af lestrinum á neikvæðu dómunum.
Kenningin hefur samt tvo veika punkta. Annars vegar þá eiga ljóðskáld stundum vini og stundum ekki. Ég hef horft upp á gagnrýnendur fá yfir sig ægilegar holskeflur vegna ljóðabókadóma af því ljóðskáldin voru vinamargar týpur eða fólk sem kallar fram einhverja tegund af samstöðu og kærleika (fólkið sem „gengur inn í herbergi og lýsir það upp“ – en er ekki endilega betri ljóðskáld en þeir sem gera það ekki). Og ég hef horft upp á ljóðabókum slátrað í fullkominni kyrrþey – sem er eiginlega bara mjög sorglegt. Þetta varnarviðbragð reiðra vina er kannski líka fallegt og kannski líka hluti af lífkerfinu – þótt það geri gagnrýnendum oft erfitt fyrir.
Sem ritstjóri Starafugls fékk ég mikið af skilaboðum frá fólki sem vildi ekki skrifa lengur af því tilfinningalega álagið af því að hafa dissað eitthvað var of mikið – fólk (segjum það bara: milleníalar) lenti í einhverjum vítahring samviskubits og gremju eftir atlögur netleiðis frá reiðum stuðningsmönnum ljóðskálda. Og ákvað að fara bara að sinna einhverju öðru. Krísa gagnrýni á síðustu árum – sífellt færri fagmenn, sífellt verr borgað, sífellt færri almennilegir staðir til birtingar – er nefnilega líka krísa áhugans á því að gagnrýna. Og það er bara að verða mjög algeng afstaða að þetta sé ekki til neins – hvers vegna ætti einhver karl úti í bæ að hafa skoðun á skáldsögu/kvikmynd/skúlptúr? Kemur einhverjum við hvað honum finnst og er verið að segja að skoðun hans sé merkilegri en skoðun mín – sem las sömu bók, sá sömu kvikmynd og sama skúlptúr? Eru ekki bara allar upplifanir jafnar? Og þessa hugsun spegla gagnrýnendur líka oft sjálfir – bæði með því að hætta og með yfirdrifinni auðmýkt gagnvart eigin skoðunum (ég hef líka oft hitt fólk sem hefur gagnrýnt eitthvað listaverk og það komið mér á óvart hvað þeim fannst í raun og veru – og hvernig þau breiddu yfir það með því sem sumir kalla kurteisi og fagmennsku).
Hinn veiki punkturinn í kenningunni er að þeir gagnrýnendur þjóðarinnar sem mér koma til hugar og hafa helst leyft sér að vera með … hvað eigum við að kalla það, snúð, miklar listrænar kröfur, skæting? – eru flestir að sinna mannmörgu listgreinunum, stórsveitartónlist og leiklist. Og að minni reynslu er það líka fólkið í þeim bransa sem er mótfallnast gagnrýni sem slíkri. Ég þekki leikhúsfólk sem vill hreinlega láta banna gagnrýnendur í húsi – ef ekki bara brenna á báli – en öll ljóðskáldin sem ég þekki þyrstir í gagnrýni (og það var ekki öðruvísi upp úr aldamótum þegar neikvæðir bókadómar voru algengari).
Á dögunum sat ég einn á kaffihúsi. Á næsta borði voru tvær konur með ungbarn. Lattémamma og vinkona hennar sem var að sjá barnið í fyrsta skipti. „Hann er algert rassgat,“ sagði vinkonan um ungbarnið. Og ég hugsaði: Er þetta ekki svolítið eitraður talsmáti? Af hverju þarf hún að líkja barninu við sóðalegasta op líkamans? Það er ekkert við ungbörn – og alls ekki þetta ungbarn – sem kallar á svona talsmáta. Ungbörn eru einmitt yfirleitt sérstaklega hrein, einhvern veginn – meira að segja það sem kemur út um „rassgatið“ á þeim sjálfum er undarlega hreint. Ég bjóst við að nú yrði uppi fótur og fit en mér til furðu virtist lattémamman alls ekki taka þetta nærri sér. Og raunar þvert á móti. „Ég veit!“ hrópaði hún upp yfir sig. Og hló. Það vantaði bara að hún þakkaði vinkonu sinni fyrir þessa hárfínu en nákvæmu greiningu á barninu hennar. Hvað er ég eiginlega að hlusta á? hugsaði ég ´a næsta borði. Eru mæður orðnar svo uppteknar af instagramfullkomnuninni að minnsti „galli“ á börnum þeirra verði til þess að þær taki undir með ljótustu svívirðingum vina sinna í þeirra garð – svona einsog þær hefðu óvart keypt ólögulega peysu á Shein! Eða klúðrað góðri myndlíkingu. Ég gat vel að merkja ekki séð neinn galla á þessu barni, það virtist alveg jafn fullkomið og önnur ungbörn, en eitthvað hlýtur að hafa kallað fram þessi viðbrögð. Kannski var það með asnalegan fæðingarblett, sem ég gat ekki séð (þótt ég væri nú reyndar farinn að teygja höfuðið svolítið) – en jafnvel þó svo væri! Halló!
Mér varð svo aftur hugsað til þessa þegar ég las frétt í DV um hlaðvarpsstjórnanda sem hafði orðið fyrir svipaðri reynslu nema hann sat nærri hópi karla sem kölluðu hver annan aumingja og viðhöfðu alls kyns vægast sagt óvinalegar svívirðingar hver í garð annars. Mikið er, hugsaði ég, að einhver er farinn að taka tungumálið alvarlega. Mikið er að einhver skilur að orðin sem við beitum hafa bókstaflega merkingu sem má fletta upp í orðabók og samskipti fólks eru ekki einhver „leikur“ þar sem hægt er að skýla sér á bakvið að maður hafi meint eitthvað annað en maður sagði BÓKSTAFLEGA.
Aðgát skal höfð í nærveru sálar, segi ég nú bara. Kurteisi kostar ekkert.
***
Í algerlega ótengdum fréttum held ég að þessi þjóð mætti alveg við því að verða læsari á texta – talaðan og ritaðan.
***
Fyrir mjög löngu síðan kenndi ég stórkostlegum ungum manni ritlist. Þessi maður var með einhverja greiningu sem var útskýrð fyrir mér þá en ég gæti ekki haft eftir núna. En hún birtist meðal annars með þeim hætti í skrifum hans að hann átti gríðarlega erfitt með að segja ósatt og gat eiginlega ekki skilið á milli þess að ljúga og að skálda. Til að byrja með skilaði hann bara inn verkefnum sem voru sannsöguleg – það er sannarlega alltílagi, mörg bestu skáld heimsins ljúga aldrei (viljandi). En eina vikuna bað ég hann sérstaklega að gera tilraun til þess að segja upplogna sögu – búðu til persónur, sagði ég, sem eru ekki til, og láttu þær gera eitthvað, það þarf ekki að vera merkilegt. Viku síðar fékk ég þannig sögu – mjög einfalda sögu um karl og kerlingu í koti sínu nema hver einasta setning innihélt einhvers konar fyrirvara. „Karl og kerling bjuggu í koti sínu nema það var ekki til í alvöru, bara hérna í sögunni. Þau áttu son sem var ekki heldur til en ég bý hann til hérna af því Eiríkur sagði mér að gera það.“ Og svo framvegis. Þetta var alveg dásamlegur texti og til marks um það hvað hömlur geta verið skapandi – hvernig þær geta þvingað okkur til þess að gera eitthvað virkilega frumlegt. Og þegar þær eru okkur jafn eðlislægar og þessar hömlur þessa manns þá eru þær líka nánast hjartskerandi einlægar.
***
Gosi er búinn að gefa út plötuna Á floti. Í dag sem sagt – á streymisveitum og vínyl. Gosi er fyrst og fremst Andri Pétur Þrastarson en stundum miklu fleira fólk og í hljómsveitaruppstillingu erum við Baldur Páll Hólmgeirsson sennilega algengustu meðlimirnir. Við spilum í tveimur lögum á plötunni – Anda Klaka og Hafið – en kunnum þau orðið öll og ætlum að spila þau með fleirum (allavega Söru Hrund Signýjardóttur og Ástu Kristínu Pjetursdóttur og Mörtu Sif Ólafsdóttur) þann 29. þessa mánaðar í Edinborgarhúsinu.
Það vill til að bókasafnið er nú næstum komið. Það er þarna ofan við risastóra gula sápustykkið, neðarlega fyrir miðri mynd. Stephen stendur og baðar út höndunum en á þakinu situr sj´álft skáldið frá Avonbökkum.
Ódysseifur er nýkominn úr heimi hinna dauðu en Stephen Dedalus var að koma af kránni. Við skildum við hann í 7. þætti, Eólusi, þar sem hann arkaði út af ritstjórnarskrifstofum The Freeman’s Journal, með hálfri ritstjórninni. Hann er búinn að drekka þrjá stóra bjóra – er ölhreifur en þyrstir í meira, þótt ýmislegt bendi til þess að hann vilji helst ekki að það sjáist á sér hvað hann er drukkinn. Á meðan Ódysseifur sest niður með gyðjunni Kirku sem ræður henni heilt er Stephen kominn í Safnahús Dyflinnar, nánar tiltekið á skrifstofu bókavarðar í bókasafnsbyggingunni (The National Museum og The National Library eru tvö aðskilin hús sem deila garði). Ódysseifur hlustar en Stephen heldur miklar ræður og rökræðir grimmt.
Einsog við munum lauk síðasta kafla á því að Leopold Bloom skaut sér inn á bókasafnið, eftir að hafa rekið augun í Blazes Boylan fyrir utan, þar sem hann á það erindi að finna auglýsingu fyrir vínsalann Keyes í gömlu dagblaði. Klukkan er 14 og það eru tveir tímar í að Blazes eigi stefnumót við konu Blooms, Molly. Við sjáum hins vegar lítið til Bloom í þessum kafla þótt hann sé á bókasafninu og skjóti tvisvar upp kollinum – fyrst birtist hann í bakgrunni rökræðanna sem einhver maður sem er að spyrja um tölublað af The Kilkenny People, og svo í lokin.
Kirka varar Ódysseif við þeim hættum sem muni verða á leið hans. Meðal þeirra er siglingin milli Skyllu og Karybdísar. Skylla er skrímsli með „ekki færri en tólf ólögulegar lappir og sex afarlanga hálsa, en á hverjum hálsi er ógurlegur haus, og í margar og þéttar tennur þrísettar, fullar dimmum dauða.“ Framhjá henni verður ekki siglt án þess að hún hirði a.m.k. eitt mannslíf per haus (þ.e. sex). Karybdís er annað eins skrímsli nema hún „sogar í sig sæinn“ og „jafnvel Jarðarskelfir mundi þá ekki fá forðað þér við fjörtjóni.“ Mælir Kirka heldur með því að Ódysseifur sigli hjá Skyllu „því miklu er betra, að missa einna sex manna af skipi sínu, en allra saman.“ Þiggur hann þau ráð en segir ekki mönnum sínum að sex þeirra muni þá farast „svo félagar mínir skyldu ei æðrast, hætta róðri og hneppa sig niður í skip.“
Bókasafnið mun vel að merkja hafa verið dálítið átakarými Dyflinni – þar réðu engil-írskir mótmælendur ríkjum en þar var líka hjarta írsk-kaþólskrar bókmenningar. Ævintýri Stephens á bókasafninu eru ævintýri gáfumannsins – rökræður. Skylla er (m.a.) hin aristótelíska staðreyndahyggja en Karybdís er (m.a.) fulltrúi platónsks ídealisma. Og má halda því fram að Stephen sé fremur fulltrúi Skyllu hérna en Ódysseifs, og ódysseifska hetjan hérna sé einfaldlega sannleikurinn, sem megi velja milli þess að komast laskaður til skila eða alls ekki (og ef hann er bundinn í karakter, þá væri það líklega Bloom, sem kemur lítið fyrir – en siglir milli skers og báru í restina). En svo er þetta sérstaklega vandasamur kafli þegar kemur að því að púsla því saman hver sé hver, ef ekki varasamur og vafasamur líka, því ræða Stephens botnar í þeim ómögulegu möguleikum öllum saman.
Textinn er líka í stóru hlutverki þótt enn sé Joyce ekki búinn að sprengja skáldsöguna í tætlur – sem hann gerir síðar. Fyrir utan að vera bæði þriðju persónu þátíðar frásögn og fyrstu persónu nútíðar hugsanir – einsog hefur mestmegnis verið modus operandi hingað til í bókinni – þá er hann bæði prósi og ljóð, bæði bundin og frjáls, á einum stað verður hann leiktexti og á öðrum söngtexti með nótum og hann er svo stappfullur af tilvitnunum (réttum og röngum) og vísunum í önnur bókmenntaverk – aðallega Shakespeare en líka samtímamenn Shakespeares, ýmsa heimspekinga og skáld, að ótöldum skrifum Joyce sjálfs – að í Ulysses: Annotated er yfirferðin 66 síður og athugasemdirnar ríflega tólfhundruð. Kaflinn sjálfur er bara 29 síður.
En við skulum ekki drolla heldur drífa okkur inn á bókasafnið. Stephen hefur notað lesendabréfið frá hr. Deasy – sem hann fór með á The Freeman’s Journal – sem til þess að komast inn í þennan selskap, undir því yfirskini að hann sé að hugsa um að fá það birt í The Irish Homestead (sem hann var ekki beðinn að gera og hann afhendir aldrei bréfið – hann er sennilega ekki einu sinni með afrit, enda kom hann því til skila á Freeman’s Journal). Með honum á skrifstofunni eru skáldið A.E. (George Russel, sem vann á The Irish Homestead), bókavörðurinn Richard Best, aðstoðarbókavörðurinn Thomas William Lyster, bókmenntagagnrýnandinn John Eglinton og svo birtist Buck Mulligan um miðjan kafla. Að Stephen og Buck undanskildum er þetta allt raunverulegt fólk. Eftir því sem ég kemst næst eru allir hérna engil-írskir og mótmælendatrúar að uppruna nema Stephen – sem er vantrúa/hálftrúa/ringlaður kaþólikki – og Bloom sem er gyðingur að uppruna en skírður til mótmælendatrúar.
Þegar kaflinn hefst eru þeir að ræða Wilhelm Meister eftir Goethe og þá sérstaklega þann hluta þeirrar bókar sem fjallar um Hamlet. Ég hef ekki lesið Wilhelm Meister en hef eftir „Giffordinum“ – Ulysses: Annotated, sem er stór og mikil biblía um vísanirnar í Ulysses, eftir Don nokkurn Gifford, en þá bók hef ég nýverið eignast – að í þeim allstóra hluta (frá 13. kafla í fjórðu bók að 12. kafla í fimmtu bók) þýði Wilhelm og endurskapi Hamlet og taki svo þátt í sviðsetningu þeirrar útgáfu. Þá segir Gifford að Lyster (sem hefur máls á þessu) og félagar hafi almennt litið svo á að þessi hluti Wilhelms Meister sé mestmegnis „lítt duldar persónulegar athugasemdir og viðbrögð Goethes við Hamlet.“
A great poet on a great brother poet. A hesitating soul taking arms against a sea of troubles, torn by conflicting doubts, as one sees in real life.
Og augnabliki síðar:
One always feels that Goethe’s judgments are so true. True in the large analysis.
Að þessu hæðist Stephen – finnst þetta of augljós sannindi til að hafa á þeim orð.
Einsog áður segir eru átökin í þessum rökræðum helst á milli Platónista, sem telja að listin eigi að vera hrein upplifun – með orðum A.E.:
Art has to reveal to us ideas, formless spiritual essences. The supreme question about a work of art is out of how deep a life does it spring. The painting of Gustave Moreau is the painting of ideas. The deepest poetry of Shelley, the words of Hamlet bring our minds into contact with the eternal wisdom, Plato’s world of ideas. All the rest is the speculation of schoolboys for schoolboys.
Og Aristótelista sem sjá í listinni beinni tengingu við raunveruleikann, hún sé umorðun á tiltekinni mannlegri reynslu sem megi para við tiltekið fólk, annað hvort listamennina sjálfa eða fólkið sem þeir eiga samneyti við. Stephen tekur sér stöðu með hinu aristótelíska viðhorfi – en það er alls ekki víst að hann aðhyllist það af öllu hjarta.
Best nefnir að Haines – enski fræðimaðurinn sem gistir hjá Stephen og Buck í Martello turni, sá sem er svo æstur í írska menningu – hafi skotist í bókabúð til þess að kaupa bók.
I was showing him Jubainville’s book. He’s quite enthusiastic, don’t you know, about Hyde’s Lovesongs of Connacht. I couldn’t bring him in to hear the discussion. He’s gone to Gill’s to buy it.
Flestir virðast ganga út frá því að Haines hafi farið til að kaupa ljóðabókina Lovesongs of Connacht – sem eru enskar þýðingar Douglas Hyde (sem síðar varð fyrsti forseti Íra) úr írskum kvæðum. Ég las þetta hins vegar þannig að það væri eitthvað í bók Jubainville’s – Best þýddi sjálfur frægustu bók hans, sem fjallaði um írskar goðsagnir – sem varpaði ljósi á yrkisefnin í Lovesongs of Connacht (sem Haines hefur dálæti á og hlýtur að eiga) og hann hafi farið til þess að útvega sér hana – og mér hefur ekki alveg tekist að hafa sjálfan mig ofan af þeirri sannfæringu þótt ég sjái líka hinn möguleikann. Jubainville var vel að merkja helsti fræðimaður Frakka um írska menningu. Þannig er enskur fræðimaður með vandræðalegt írlandsblæti kannski að fara af bókasafni í bókabúð til þess að kaupa sér bók eftir franskan fræðimann til þess að skilja ljóð sem hafa verið þýdd úr gelísku. Í ofanálag er það þá þýðandi bókarinnar sem hefur sent hann út í búð. Þetta finnst mér mjög Joyceísk flækja. Haines fæst ekki til þess að koma á fundinn og missir þar af leiðandi af einhverju sem við gætum kallað „lifandi írska menningu“: umræðum írskra menntamanna um enska skáldið Shakespeare.
En Haines getur ekkert rétt gert á Írlandi, frekar en aðrir Englendingar.
Stephen fer að ræða Hamlet og þá kenningu sem Buck Mulligan umorðaði svo í fyrsta þætti:
It’s quite simple. He proves by algebra that Hamlet’s grandson is Shakespeare’s grandfather and that he himself is the ghost of his own father.
Mulligan var auðvitað að gera gys að Stephen, sem hann gerir svo gjarnan að maður fer á endanum að fyrirgefa Stephen fyrir að vera dálítið húmorslaus. En kenningin er líka skrítin þótt Stephen flytji hana af miklum þrótti. Í grunninn gengur hún út á að hafna þeirri afstöðu, sem mun hafa verið algeng, að í prinsinum Hamlet hafi Shakespeare endurskapað sjálfan sig og sína angist – eða í öllu falli benda á að nærtækara væri að sjá Shakespeare í föður Hamlets, kónginum og draugnum, sem mæli til sonar síns, Hamlets einsog William mæli með leikritinu til sonar síns, Hamnets (já, Shakespeare átti son sem hét Hamnet með n-i). Hamnet lést 11 ára gamall, 1596, fáeinum árum áður en Shakespeare skrifaði Hamlet.
Annar hluti kenningar Stephens gengur út á að í Hamlet sé fólgin ásökun á hendur Anne Hathaway, eiginkonu Shakespeares – sem var eldri, flekaði Shakespeare ung, en var svo skilin eftir blönk í Stratford á meðan Shakespeare lagði undir sig leikhúsheiminn – um að hún hafi haldið framhjá honum. Hann sé vofan, hún sé Geirþrúður og Hamnet sé Hamlet.
Þriðji hluti kenningarinnar gengur svo út á að framhjáhaldið hafi verið við bróður Williams, Richard (en nafn hans – og Edmunds – notar William oft á illmenni sín, en aldrei nafn þriðja bróður síns, Gilberts). Sem sé flón. Þessa ásökun getur Shakespeare augljóslega ekki flutt látnum syni sínum nema í gegnum listina (ekkert talar inn í eilífðina, þar sem dauðinn býr, nema listin).
Dáinn sonur, dáið foreldri og ótrú eiginkona – þetta eru mest áberandi stefin í allri bókinni. Móðir Stephens er nýlátin, Bloom missti son og á föður sem framdi sjálfsmorð, auk konu sem liggur og bíður ástarfundar við annan mann. Og þetta eru líka stefin sem tengja Ulysses, Ódysseifskviðu og Hamlet.
Þessar ræður Stephens eru nærri því hálfur kaflinn – og sækja þeir Stephen/Joyce víst mikið af upplýsingum sínum um líf Shakespeares til Georgs Brandesar. Og þegar Stephen er svo spurður að þeim loknum hvort hann leggi trúnað á þetta sjálfur svarar hann einfaldlega: „Nei.“ Hann er að skylmast, hann er að leika sér – en hann er líka að hugsa um heiminn sem slíkan og nota Shakespeare/Hamlet til þess. Og heimur Stephens er bókmenntir James Joyce.
En ýmislegt gerist líka þarna á meðan hann er að tala – aðallega í höfðinu á Stephen. Á einum tímapunkti fer hann til dæmis að íhuga það hvenær maður sé maður sjálfur og hvenær maður verði annar. Þetta gerist fyrst þegar hann man alltíeinu að hann skuldar A.E. pening en kemst að þeirri kímlegu niðurstöðu að kannski hafi það verið annar maður sem fékk þessa peninga lánaða – önnur mólekúl sem kölluðu sig líka Stephen Dedalus, en þau mólekúl sem hann sé núna skuldi þá engum neitt. Sú hugleiðing endar á fleygum orðum:
I, I and I. I.
Það er að segja égið sem komma í setningu, einfalt hik, eða sem punktur og nýtt upphaf. Ef það er komma skuldar hann kannski enn, ef það var punktur tilheyrir skuldin öðru sjálfi. Þetta rímar við hugleiðingu Blooms úr síðasta kafla þar sem hann rankar við sér upp úr blautlegri minningu um stefnumót þeirra Mollyar í Howth og hugsar:
Me. And me now.
Orð Blooms og Stephens ríma gjarnan svona – til dæmis er það Bloom sem fyrst vitnar í vofukónginn í Hamlet („ég er andi föður þíns“) í síðasta kafla, áður en Stephen gerir það í þessum kafla.
Enn fremur kemur Stephen inn á síbreytilegt eðli listamannsins í verkum sínum þegar Eglinton hefur sagt meira þurfa til að hann falli frá þeirri trú að Shakespeare sé Hamlet.
As we, or mother Dana*, weave and unweave our bodies, Stephen said, from day to day, their molecules shuttled to and fro, so does the artist weave and unweave his image. And as the mole on my right breast is where it was when I was born, though all my body has been woven of new stuff time after time, so through the ghost of the unquiet father the image of the unliving son looks forth. In the intense instant of imagination, when the mind, Shelley says, is a fading coal, that which I was is that which I am and that which in possibility I may come to be. So in the future, the sister of the past, I may see myself as I sit here now but by reflection from that which then I shall be.
* Dana er bókmenntatímarit og hef ekkert með dani – þjóð Hamlets – að gera. Þetta verður eðlilega pínu truflandi í íslensku þýðingunni – en annað áhugavert þar er að fæðingarblettinn þýðir SAM sem „móðurmerki“. Sem setur auðvitað hugann á heilmikið flug.
Á eftir Guði skapaði Shakespeare flesta – vitna þeir félagar líka í Alexandre Dumas. Og ef Shakespeare er þannig allt í senn „faðir“ (skapari) kóngsins og líka kóngurinn og líka Hamlet er hann orðinn afi sinn. Og erum við þá farin að nálgast útúrsnúning hins stríðna Bucks.
Í þessu öllu saman er Joyce auðvitað að bjóða okkur upp í dans, bjóða okkur að velta því fyrir okkur hvort hann sé Dedalus eða Bloom eða báðir; og hvort hann sé þeir á einhverjum tilteknum tíma, hvort Ulysses-Dedalus sé sami Dedalus og í Æskumynd listamannsins eða nýr Dedalus. Hvort hann sé „Dedalus, Dedalus“ eða „Dedalus. Dedalus“. Eða jafnvel „Dedalus. Bloom“ – eða einhver önnur samsetning úr þessum feðrum og sonum. Og það er ekki alveg tilviljun að augnabliki síðar hugsar Stephen líka: „He is in my father. I am in his son.“ Eða biblíuvísunin þegar Stephen hefur fyrirlestur sinn – og ímyndar sér Shakespeare sjálfan að leika vofuna (sem hann gæti hafa gert) þar sem hún ákallar son sinn („Ég er andi föður þíns):
To a son he speaks, the son of his soul, the prince, young Hamlet and to the son of his body, Hamnet Shakespeare, who has died in Stratford that his namesake may live for ever.
Því svo elskaði guð heiminn að hann gaf son sinn …
Í ofanálag verður maður svo að hafa í huga að Joyce er með augljósan sonarkomplex gagnvart Shakespeare – og kannski að írskar bókmenntir/írar hafi verið með sonarkomplex gagnvart enskum bókmenntum/englendingum sem gegna á þessum tíma eins konar föðurhlutverki í landinu. Og skildu líka erfðaefnið sitt hressilega eftir í landinu með tungumálinu – ef Írar hefðu ekki misst tungumálið hefði Shakespeare ekki verið jafn augljós forfaðir Joyce (og vegna þess að þeir misstu það fannst skjólstæðingi Joyce, Samuel Beckett, alveg jafn eðlilegt að skrifa á frönsku).
Þá er líka skemmtilegur díteill – í kafla sem fjallar svona mikið um samræmi milli manna, sjálfa og persóna í riti – að tvær af þeim sögulegu persónum sem birtast í kaflanum gegna öðru nafni í riti. George Russell skrifaði undir nafninu A.E. og John Eglinton hét réttu nafni William Magee. Þeir eru kallaðir þessum nöfnum til skiptis – en Russell þó oftar kallaður sínu rétta nafni en Eglinton sínu höfundarnafni.
Að síðustu þarf að hafa í huga að Stephen er jafn meðvitaður um að ræðan er performans og Joyce er meðvitaður um að kaflinn er performans – báðir eru að segja sögu (og báðir að segja sögu um listina að segja sögur). Stephen hugsar:
Local colour. Work in all you know. Make them accomplices.
Þegar hann er að segja þeim frá leikhúsinu í London – hann vill mála upp smáatriðin og gera þá þátttakendur í frásögninni. Sem er auðvitað nákvæmlega það sem Joyce gerir – með því að tala annars vegar til hjartans, um hluti sem skipta máli, og hins vegar til heilans og þarfar hans til þess að leika sér við mynstur. Og sviðsetja sig grimmt. Þannig gera þeir okkur samsek.
Kaflanum lýkur á því að Stephen og Buck fara út af bókasafninu. Stephen finnur fyrir einhverjum nálgast að baki sér. „My will: his will that fronts me. Seas between.“ (Will er í þessum kafla aldrei bara viljinn heldur líka Will Shakespeare). Maður stingur sér á milli þeirra Bucks og Stephens, hneigir sig og heilsar. „The wandering Jew“ hvíslar Buck að Stephen „með trúðslegri lotningu“ þegar hann sér hver þetta var (Bloom). „He looked upon you to lust after you.“ Og svo lýkur kaflanum með línum úr Cymbeline:
Laud we the gods And let our crooked smokes climb to their nostrils From our bless’d altars
Það er reyndar heilmikið enn órætt (ég hef ekkert rætt erfðamálin – næstbesta rúm Shakespeares, sem hann eftirlét Anne í erfðaskránni, og hvers vegna hún fékk ekki besta rúmið; eða að Buck birtist vegna þess að Stephen var að skrópa á stefnumót með honum á krá, þar sem hann hafði lofað að borga umgang; að Buck sá Bloom gægjast undir styttuna af Afródítu – einsog hann íhugaði að gera í síðasta kafla – og segir hann „grískari en allir grikkir“; eða ádeiluna á blóðsúthellingar). En heilinn í mér þolir ekki mikið meira í bili. Það bíður allt næsta lesturs.
Ég er búinn að fara yfir níu þætti og það eru níu þættir eftir af þessum þriðja endurlestri. Og segja má að bókin sé þar með hálfnuð. En næstu kaflar eru lengri og sumir þeirra talsvert brjálaðri – ég er á síðu 209 af 732.
* * *
Ef vitnað er til Ódysseifskviðu á íslensku er það úr prósaþýðingu Sveinbjörns Egilssonar.
Ef vitnað er til Ódysseifs á íslensku er það úr þýðingu Sigurðar A. Magnússonar.
Það er kominn hvítur reykur. Þegar þetta er skrifað er samt ekki vitað hver verður nýr páfi. Svíar þykjast líklegir til sigurs – og gætu þar með unnið bæði Páfagarð og Eurovision sömu vikuna. Eurovisionlagið – Bara bada bastu – er samt eiginlega næstum finnskt. Ég hef ekki heyrt það – hef varla heyrt Væblagið.
Ekki langar mig í kreddur kaþólsku kirkjunnar. En það er ekki laust við að ég öfundi fólki af andlegri sannfæringu. Og að traustar stofnanir vekji með manni aðdáun á upplausnaröld – a.m.k. þegar upplausnin er mestanpartinn fasísk.
* * *
Fagurbókmenntir eru að víkja fyrir léttmeti. Lestur er að víkja fyrir hlustun. Íslenskan er að víkja fyrir ensku. Skáldsagan að víkja fyrir sjónvarpinu. Ritlistin að víkja fyrir gervigreindinni. Og það er allt útlit fyrir að lærdómi verði útvistað til hennar líka – á svipaðan hátt og upplýsingum var útvistað til internetsins. Það er að segja, lærdómur hættir ekki að vera til frekar en upplýsingar eða upplýsingamiðlun, heldur leysist hann upp og við firrumst honum – í marxíska skilningnum – einsog maður firrist öllu verki við að beita stórtæku verkfæri, einsog það er ekki það sama að smíða borð með höndum og smíða borð með mannlausri verksmiðju. Að ýta á takka og fá borð. Að ýta á takka og fá ritgerð. Ýta á takka og fá skáldsögu.
Hvaða tilgangi þjóna þá listrænar bókmenntir? Eru þær einhvers konar viðnám? Rými þar sem annars konar veruleiki, lærdómur, upplifun getur átt sér stað? Eða eru þær bara lútuleikur á öld tölvunnar? Eða bæði?
Á öld sjálfsins og representasjónarinnar – fulltrúunar – er kannski ekkert eðlilegra en að við fáum öll klæðskerasniðnar sögur um okkar eigin sjálf. Mamma mín hefur skrifað þannig sögur fyrir barnabörnin sín öll – með myndum, þar sem þau geta séð sig sjálf í bókum. Það er fjarska fallegur gjörningur. Ég er ekki viss um að það verði jafn fallegt á stórum skala.
Annars væri áhugaverð spurning – fyrir Black Mirror höfunda, ef engan annan – hvort fólk myndi heldur vilja skáldsögur um sig og sín vandamál eða fantasíur? „Skrifaðu 300 blaðsíðna sögu um hálffimmtugan tveggja barna föður á Ísafirði sem er að æfa fyrir maraþon og er alltaf að slíta á sér kálfavöðvana“ vs „Skrifaðu 300 blaðsíðna sögu um hálffimmtugan geimriddara í fjarlægu sólkerfi sem sigrast á geimfasískum öflum“. Hefðbundið hlutverk sagna er að gera þetta tvennt – stundum bæði í einu. Að veita einhvers konar fulltrúun – sem getur verið að segja sögur þeirra sem fá annars ekki sagðar um sig sögur, en líka að greina og ræða vandamál einstaklinga og hópa í tilteknum (sögulegum) aðstæðum – og hjálpa okkur að stíga út úr kvíðvænlegum raunveruleika. Sem er ekki bara að veita skemmtun, en er líka að veita skemmtun (listrænar skáldsögur eiga líka að veita skemmtun; léttmeti þarf ekki að veita neitt umfram skemmtun).
En svo stendur sagnamennska ekki og fellur með bókmenntum. Þörfin til þess að segja og heyra sögur er ´óháð miðli og gæti reynst óháð því hvort sögurnar eru sagðar af mönnum eða vélum. Það á eftir að koma í ljós.
Það sem helst kemur í veg fyrir að klæðskerasniðnar og persónulegar sögur taki yfir „bókamarkaðinn“ er þörf okkar til þess að upplifa sameiginlegan veruleika – til þess að ræða Dallasþáttinn frá því í gær eða bókina efst á vinsældalistanum. Og það sem ver höfundinn fyrir gervigreindinni er einfaldlega seleb-kúltúr – enda eiga frægustu höfundar samtímans það allir sameiginlegt að vera á einn veg eða annan fjölmiðlavænir. M.a.s. þeir sem spila Pynchonleikinn vekja áhuga fyrir að vera dularfullir og lítt gefnir fyrir að fara í viðtöl. Það er líka múv – þótt það sé áreiðanlega útgefandans/agentsins að gera það áhugavert. En við viljum að höfundurinn sé „persóna“.
Annars er alveg líka spurning hversu mikið maður eigi að vera að velta þessum dauða fyrir sér – því er eins farið um dauða bókmenntanna og dauða manns sjálfs að hann kemur þegar hann kemur og ef maður eyðir tíma sínum í að hafa áhyggjur af honum er allt eins líklegt að maður missi af því sem skipti máli: lífinu.
Hvað hefur breyst frá því síðast? Þarna í vinstra horninu niðri má allavega lesa miðann sem Denis Breen fékk og gerði hann vitlausan: „U.P.: Up“. Þá er þarna líka Elijah is coming dreifiritið – flýtur í Liffey vinstra megin undir hestvagninum. Ýmislegt er eðlilega skýrara en kannski hefur fátt nýtt bæst við.
Við skildum við Ódysseif Hómers þar sem áhöfn hans hafði sleppt mótvindum Eólusar lausum og þeir blásið öllum skipunum aftur til baka – þegar þeir voru svo gott sem komnir heim til Íþöku. Halda þeir áfram förinni (róandi, því vindarnir vilja ekki þýðast þá lengur) og koma til Telepýlsborgar í Lestrygónalandi. Þar sendir Ódysseifur menn í land til að forvitnast um hvað þar búi „mennskra manna“. Njósnarar Ódysseifs finna þar fyrst „hina sköruglegu“ dóttur Antífatesar, sem beinir þeim að fara heim til foreldra sinna, þar sem þeir finna eiginkonu Antífatesar. Hún „var mikil að vexti, sem fjallshnúkur væri, og stóð þeim mikill geigur af henni.“ Eiginkonan (sem einsog dóttirin er auðvitað nafnlaus) kallar á Antifates sjálfan sem gerir sér lítið fyrir og grípur einn njósnarann og „býr sér til matar“ (það er orðalag Sveinbjörns; ég sé fyrir mér að hann hafi verið snöggsteiktur á báðum hliðum með smjöri og estragoni, aðallega af því það hljómar einsog lestrygóni). Hinir stökkva á flótta. Nú birtast gígantar úr öllum áttum og byrja að grýta björgum og éta menn – „stungu þeir skipverja í gegn, eins og fiska, og höfðu á burt með sér, var það ófagur veizlukostur“. Ódysseifur sker á landfestar og siglir í burtu – en öll önnur skip hans, ellefu talsins, farast.
Hin hversdagslega hliðstæða Ódysseifs í Ulysses, Leopold Bloom, lét í síðasta kafla, Eólusi, feykja sér um ritstjórnarskrifstofur The Evening Telegraph og nágrennis, sem lýkur þegar „alvöru karlarnir“, að Stephen meðtöldum, fara á krána til þess að væta kverkarnar.
Það er komið hádegi. Bloom hefur ekki gefið auglýsinguna upp á bátinn og þarf að fara á bókasafnið til þess að finna eldri útgáfu hennar í blaðinu The Kilkenny People. Hann er líka svangur en virðist ekki alveg meðvitaður um það sjálfur í fyrstu. Kaflinn hefst fyrir utan nammibúð – „Sykurkámug stúlkan eys ausufylli eftir ausufylli af rjómakaramellum fyrir félaga úr kristbræðrareglunni“ og á leið sinni um borgina leitar hugurinn stöðugt til matar og hungurs sem birtist í öllu myndmáli – lögreglan gengur „gæsagang“ með andlit „heit af áti“ og John Howard Parnell er lýst þannig að hann hljóti að hafa „étið úldið egg“ og svo framvegis og svo framvegis. Þegar hann kemur að ánni Liffey sér hann bruggpramma fara hjá og fer að hugsa um geyma af porteröli, sem honum þykja dásamlegir í fyrstu, en er svo fljótlega farinn að hugsa að rotturnar komist áreiðanlega þá. „Drekka svo stíft að þær tútna út einsog vatnsdauðir hundar.“ Og svo drekkum við ölið sem rotturnar hafa drepist í. Þannig er allt þetta át sem hann hugsar um bæði dásamlegt og nærandi og viðbjóðslegt. Kannski einsog mannát gígantana hefur verið eðlilegur hádegisverður fyrir þeim en viðbjóðslegur hryllingur fyrir Ódysseifi.
Við Liffey fylgist Bloom líka með mávunum. Hann kaupir kökubita, mylur hana niður og kastar ofan í ána og horfir ´a mávana steypa sér gráðugir á eftir þeim. Hann hugsar líka til sonar Reubens J. – þess sem sagt var frá í Hades og reyndi að drekkja sér – að hann hafi „svelgt góða magafylli af þessu skolpi“. Ég held það sé alveg óhætt að fullyrða að meiripartur þessara matarvísana sé fremur ólystugur – en tilvist þeirra undirstrikar engu að síður sívaxandi svengd Blooms.
Á göngunni sinni hugsar hann um eitt og annað. Til dæmis hvort Molly sé gáfuð eða ekki og hvort Boylan sé með kynsjúkdóm. Hann rifjar líka upp einu sinni þegar þau voru að ganga saman þrjú og Boylan og Molly létu hendur snertast á gangi einsog hikandi elskendur. Svo hugsar hann hvort hann geti farið heim klukkan 18 – sem hann telur óhætt (fundur Blazes og Molly er kl. 16). Hann sér líka margar auglýsingar sem hann hugsar um og þá ber helst að nefna fimm menn sem ganga hver um sig með einn stóran bókstaf sem myndar H E L Y S, en það er ritfangaverslun þar sem Bloom vann einu sinni. Nema mennirnir eru í vitlausri röð af því Y-ið hefur dregist aftur úr, er að maula brauð. Verður þetta til þess að hann rifjar upp hugmynd sem hann hafði að betri auglýsingu en þessari þar sem snotrar stúlkur væru í gagnsæjum sýningarvagni að skrifa sendibréf. Hann rifjar líka almennt upp þessa tíma þegar hann vann hjá Hely’s og Millý var lítil (og Rudy þar með hvorki fæddur né látinn) og kemst að þeirri niðurstöðu að þá hafi hann og þau verið hamingjusamari. Hugsanir hans verða fljótt blautlegar og hann rifjar upp hvernig Mollý losar af sér lífstykkið – áður en hann er truflaður.
Það eru ekki margar persónur sem birtast í þessum kafla og ekki mikill eiginlegur söguþráður. En nú rekst Bloom á fyrrverandi kærustu, frú Josie Breen, og þau taka hvort annað tali. Josie segir frá því að maðurinn sinn sé á barmi þess að missa vitið. Hann hafi fengið ómerkt póstkort með stöfunum „U.P.“ (eða hugsanlega stóð „U.P.: UP“) og tekið því sem einhvers konar hræðilegri móðgun. Hann sé nú á fundi með lögfræðingnum Menton – þeim sem birtist í Hadesarkaflanum og þolir ekki Bloom, finnst hann óverðugur Mollyar og er sennilega gyðingahatari – til þess að sjá hvort hann geti ekki kært þessar ofsóknir.
Breen og Bloom tala líka um Minu Purefoy, sem er á fæðingardeildinni og gengur heldur illa að klára þar sín mál – Bloom kallar hana reyndar óvart Beaufoy og nefnir hana bara til þess að skipta um umræðuefni (sem var UP-póstkortið). Beaufoy er vel að merkja nafnið á manninum sem skrifaði söguna sem Bloom skeinir sér á í Kalypsó. (Í næsta kafla, þar sem Stephen Dedalus er í fókus og Hamlet er umræðuefnið, segir Stephen vel að merkja: „Snillingi verða ekki á mistök. Yfirsjónir hans eru að yfirlögðu ráði og eru dyrnar að uppgötvunum.“ Þetta má líka spegla í því að á fáeinum stöðum í Ulysses eru „mistök“ – t.d. stafsetningarvillur – sem Joyce neitaði að láta leiðrétta og má því geta sér til að hafi einhvers konar merkingu, þótt hún sé ekki alltaf ljós).
Einsog ég kom inn á í Lótusætuyfirferðinni þá er þetta „up“-stef einhver standpínuvísun en líka tengt vergirni kvenna (þeir ná honum upp – eða ekki – og þær halda pilsunum uppi – eða ekki). Af bræði Denis Breen að merkja er einhver annað hvort að gefa í skyn að hann nái honum ekki upp eða að frú Breen sé að sleppa einhverjum upp um pilsið á sér.
Ég held okkur sé alveg óhætt að spegla Breen-hjónin í bæði Antifatesarhjónum Hómers og í Leopold og Molly sjálfum (og þar með föður Hamlets og Geirþrúði, auðvitað; Ódysseifi og Penelópu; og Joyce og Noru). Leopold er ófær um að elska sína konu sem hleypir (hugsanlega) öðrum upp um sig. Og þá mætti túlka afstöðu Joyce hérna sem póliamóríska – í öllu falli er viðbragð Denis Breen augljóslega hið ósívilíseraða mannætuviðbragð, en (dálítið nevrótísk) yfirvegun Blooms það viðbragð sem siðmenningin er reist á. Sjálfsstjórnin. Ef við svo speglum það í Ódysseifi þá hjó hann alla vonbiðla Penelópu í miklu blóðbaði; faðir Hamlets lét hins vegar vonbiðilinn myrða sig; og ólátabelgurinn Joyce hvatti Noru sína til að halda framhjá sér svo hann gæti betur skilið afbrýðissemi. Sem hún lét víst ekki eftir honum.
Bloom gengur líka framhjá skrifstofum Irish Times. Þar auglýsti hann eftir vélritunarstúlku fyrir bókmenntalega sinnaðan mann – sem var yfirvarp til að finna sér pennavin. Hann fékk 44 svör og valdi Mörthu Clifford, og skrifa þau hvort öðru fremur hófstillt en vandlega blautleg bréf (einsog kom fram í Lótusætunum). Hann íhugar að líta inn og athuga hvort það hafi borist fleiri svör en gerir það ekki.
Bloom rekst á þrjár frægar manneskjur á gangi. Rétt eftir að hann hugsar til hans sér hann John Howard Parnell, sem er bróðir frelsishetjunnar Charles Parnell (nefndur í Hades). Og rétt eftir að hann hugsar um hann líka sér hann skáldið A.E. (nefndur í Eólus) og kollega hans Lizzy Twigg. Tilviljun á tilviljun ofan. Skáldin eru á reiðhjólum og að koma af einhverjum grænmetisveitingastað („Coming from the vegetarian“ þýðir SAM reyndar sem „Þau eru að koma úr náttúrulækningum“).
„Ekkert nema grasmeti og góðaldin“, skrifar Joyce. „Ekki neyta nautasteikur. Ef þú gerir það munu augu bolans leggja þig í einelti um alla tíð.“ Hann vill auðvitað alls ekki segja manni hvað textinn sé – hverjum hann tilheyri, hvort hann sé rödd sögupersóna, bókarinnar sjálfrar eða hvað. En hér erum við líklega komin einu lagi neðar – og þetta sem sagt Joyce að skrifa texta (plús-X) sem lýsir hugsunum Blooms sem ímyndar sér hugsanir A.E. og Lizzie Twigg. Sem honum finnst svolítið (óþægilega) heilög. „Þetta bókmenntafólk er allt svo loftkennt. Draumlynt, óljóst, þrungið táknsæi. Eintómir fagurkerar. Það kæmi mér ekki á óvart þó það væri einmitt þessháttar fæði sem framleiðir heilabylgjur fyrir skáldlegar hugsanir.“
Siðleysið birtist svo aftur þegar Bloom kemur ´a áfangastað, veitingastað Burtons, og ofbýður smjattið.
Karlmenn, karlmenn, karlmenn.
Þeir tróna á háum stólum við barinn með hattana afturá hnakka, hrópa frá borðunum eftir meira ókeypis brauði, svolgra, háma í sig stóra gutlandi diska af subbulegum mat, augun standa á stilkum, þurrkandi á sér vott yfirskeggið. Fölur og skænislegur ungur maður þurrkaði glasið hnífinn gaffalinn og skeiðina með munnþurrkunni. Ný samstæða af sýklum. Maður með sósublettaðan smekk um hálsinn mokaði skvampandi súpu niðrí kokið á sér. Maður skyrpti aftur á diskinn sinn: hálftuggið brjósk: gómar: engar tennur til að tyggjatyggjatyggja það. Feit rifjasneið úr grillinu. Gleypir hana ótuggna til að ljúka sér af. Döpur drykkjumannsaugu. Hefur bitið stærra stykki en hann fær tuggið. Er ég svona?
Svona heldur þetta áfram í rúma síðu áður en Bloom lætur einsog hann hafi verið að leita að einhverjum þarna inni, sem sé ekki þar – „Augu hans sögðu: Ekki hér. Sé hann ekki“ – og gengur út. Hann fer yfir götuna á siðsamari krá Davys Byrne og fær sér vegetaríska samloku eftir hugleiðingu sem hefst svona:
Dósakjöt. Hvað er dugleg húsfreyja án dósakjöts frá Plumtree? Stygg og stúrin af því. Þvílík dómadags auglýsing! Og hafa sett hana undir dánarfregnirnar. Útí hött. Dósakjöt Dignams. Gott handa mannætum með sítrónu og hrísgrjónum. Hvítur kristniboði of saltur. Einsog súrsað svínakjöt. Býst við að höfðinginn éti tignustu líkamspartana. Hljóta að vera seigir vegna brúkunar.
Og endar svona:
Fastan á Jom Kippúr, innvortis vorhreingerning. Stríð og friður velta á meltingu einhvers einstaklings. Trúarbrögðin. Jólakalkúnar og gæsir. Slátrun sakleysingja. Et, drekk og ver glaður. Slysavarðstofurnar fullar á eftir. Höfuð vafin sárabindum. Ostur meltir allt nema sjálfan sig. Sníklaostur.
–Eruð þið með ostasamloku?
Við munum að þessi Plumtree auglýsing undir dánartilkynningu Paddy Dignams er líka vísun í yfirvofandi ástarfund Mollyar með Boylan, einsog kom fram í Lótusætunum og hjá Joyce er ekki húsfreyjan stygg og stúrin heldur heimilið „incomplete“ – dósakjöt Boylans uppfyllir einfaldlega þörf á heimilinu, hversu óþægileg sem hún má vera fyrir suma heimilismenn (stygg og stúrin lýsir engan veginn Molly Bloom, einsog við eigum eftir að kynnast betur síðar).
Samlokan sem Bloom pantar sér er með gorgonzola og sinnepi og er enn þann dag í dag það sem Ulyssesferðalangar fá sér á Davy Byrne, sem er enn í rekstri og hafði þá verið í rúm hundrað ár. Og búrgúndarvín með. Ef bókin gerðist í dag hefði Bloom áreiðanlega fengið sér veganost. Ef ekki bara avokadó-toast.
Hér er vert að hafa í huga að nú hefur Bloom misboðið bæði hamslaust kjötátið á Burton og loftkennt grænmetisát fagurkeranna. Maðurinn sem hóf innkomu sína í bókina á að lýsa dálæti sínu á innmat, steikti sér nýra í morgunmat, en fékk sér sjálfur kjötlaust í hádeginu. Bloom er ekki með neinum í liði, hann er sinn eigin maður. Og kannski birtist þarna einhver kjarni sem er dæmigerður fyrir það það hvernig Joyce nálgast heiminn – bókmenntin sem tilraun til þess að fá panoptíska sýn á heiminn. Að umfaðma allt. Þetta má allavega spegla í mörgu fleiru, ekki síst því hvernig sjálfstæðisbarátta Íra birtist bæði sem sjálfsagt og fallegt ídeal, sem söguleg nauðsyn þjakaðrar þjóðar og sem ógurleg og eyðileggjandi þjóðremba. Og svo er Bloom auðvitað graðasti getuleysingi í gervallri klámbókmenntasögunni, ekkert nema kurteisi, mýkt, nærgætni og viðstöðulaust glápandi pervert.
En hér má líka hafa í hug að eitt af því fyrsta sem gerist í kaflanum er að Bloom tekur við kristilegu dreifiriti þar sem koma Elía er boðuð. Hann les textann og heldur fyrst að hann sé að lesa sitt eigið nafn. „Bloo“ hugsar hann en áttar sig svo á að þarna stendur ekki Bloom heldur „Blood of the lamb“. Ekki blómi Leopolds – grasmeti – heldur blóð lambsins. Og blómi Leopolds er auðvitað líka kyngetan – og blóð lambsins fórnin (svo tignar Bloom ástina að hann fórnar henni heiðri sínum, svo hún megi hljóta eilífan unað).
Þetta „Elía kemur“ birtist síðan af og til aftur í bókinni – en dreifiritinu kastar Bloom í Liffey um svipað leyti og kökubitunum. Það svo að segja flýtur í gegnum bókina.
Dreifiritið er kristið en Bloom er gyðingur (að ætt fremur en uppeldi). Margir kristnir túlka það sem svo að Elía hafi þegar snúið aftur, hann hafi verið Jóhannes skírari (þótt Jóhannes hafi neitað því sjálfur). En gyðingar bíða hans enn. Þá er markvert að koma hans er boðuð í síðustu bók gamla testamentisins sem heitir Malakí – en „Buck“ Mulligan, vinur Stephens Dedalusar, heitir réttu nafni Malachi Mulligan. Ekki það ég viti hvernig eigi að leggja út af því og kannski gerði Joyce það ekki heldur.
Sjá, ég sendi Elía spámann til ykkar áður en hinn mikli og ógurlegi dagur Drottins kemur.
Malakí 3: 23.
Og hver er það sem er að koma þennan ógurlega dag? Blazes fokkings Boylan. Það segir líka að Elía muni sætta feður við syni og syni við feður – og Ulysses er auðvitað mjög mikið um feður og syni, Stephen sem á reiða liðleskju fyrir föður, Bloom sem á dáinn son og dáinn föður, og þá tvo sem rekja sig að endingu saman. Í Ulysses er þó ekki víst að það hafi mikið með Blazes að gera – að minnsta kosti hef ég ekki komið auga á tenginguna.
Á Davy Byrne spallar Bloom við Nosey Flynn (sem statisti í „Counterparts“ úr Dubliners), meðal annars um Molly og söngferðalagið. Nosey – sem er frekar glötuð týpa – er augljóslega að fiska eftir einhverju slúðri um Boylan. Svo borðar Bloom og verandi í senn fullkominn sveimhugi og fullkominn núvitundarmaður fylgir því löng hugleiðing um mat – hvað sé eitrað og hvað ekki, að kínverjar éti 30 ára gömul egg, hvernig ostrur orki á kynhvötina o.s.frv. – sem leiðir hann að endurminningu um stefnumót þeirra Mollyar á Howth Head (Howth er skandinavíska – Howth Head væri rétt þýtt sem Höfðahöfði) – sem virðist hafa verið í meira lagi heitt.
Hamslaus lá ég yfir henni, kyssti hana: augun, varirnar, þaninn og titrandi hálsinn, stælt brjóstin í fínofinni kasmírpeysu, útstæðar brjóstvörturnar stinnar. Heitur lét ég tunguna leika um hana. Hún kyssti mig. Ég var kysstur. Hún gaf sig alla og ýfði á mér hárið. Kysst, kyssti hún mig.
Kurteislegri mynd af þessu stefnum´óti á Höfðahöfða má sjá á púslin uppi í hægra horninu.
Bloom hugsar líka um stytturnar á National Library Museum – safnahúsinu sem hann ætlar að heimsækja í næsta kafla.
[S]tanda í hringlaga salnum, naktar gyðjur. Örva meltinguna. Þær kæra sig kollóttar hvaða karl horfir á þær. Allt sést. […] Ódauðlega fagrar. Og við troðum mat í eitt gat og kemur út að aftan: matur, iðramjólk, blóð, tað, mold, matur: verður að fóðra hann einsog þegar kynt er undir vél. Þær hafa ekkert. Hef aldrei athugað það. Ætla að athuga það. Vörðurinn sér það ekki. Beygja mig, láta eitthvað detta. Athuga hvort hún.
Akkúrat á þessari stundu þar sem hann er að íhuga að líta undir stytturnar á safninu verður honum mál að míga og fer á klósettið. Nosey Flynn og Davy Byrne nota tækifærið til að baktala vin sinn, sem þeir segja meðal annars að sé frímúrari og frímúrarnir hugsi um sína. „Þeir hlaupa undir bagga þegar hallar á hestinum.“ Það er stef í bókinni að fólk virðist almennt halda að gyðingurinn Bloom eigi meira fé en raunin er – á meðan okkur sem þekkjum hann betur er ljóst að þótt hann sé nægjusamur er líf hans talsvert basl. Segja þeir líka að hann skrifi ekki undir samninga af því hann sé gyðingur. En þeir tala ekki bara illa um hann – þeir segja líka að hann sé háttprúður og hæglátur og bæta svo við að „sjálfur Guð almáttugur gæti ekki hellt hann fullan“ (sem er ekki endilega hrós). Mest bulla þeir bara og þekkja hann greinilega lítið þótt þeim þyki létt að fullyrða alls konar um hann.
Nú koma Paddy Leonard og Bantam Lyons inn og fara að tala um veðhlaupin – Gullbikarinn – einsog við munum úr Lótusætunum lánaði Bloom Lyons blaðið og Lyons misskildi athugasemd hans um að hann ætlaði hvort eð er bara að henda blaðinu („throw it away“) þannig að Bloom væri að gefa sér tips um að hrossið Throwaway myndi vinna veðhlaupin. Þessu ráði deilir Lyons með hinum sem taka það mistrúanlegt.
Þegar Bloom kemur af klósettinu yfirgefur hann krána. Það fyrsta sem hann sér úti á götu er „gráðugur terríer“ sem ælir „viðbjóðslegri kjúkutuggu á götugrjótið og sleikti hana af ferskum ákafa. Ofsaðning.“
Í lok kaflans sér hann síðan ungan sjónlausan mann. Hann fylgist með honum og veltir því fyrir sér hvernig hann fari að því að spjara sig og eðli skilningarvitanna almennt. Skömmu síðar hjálpar Bloom honum yfir götu – það er ekki alveg víst að sá blindi vilji neina hjálp, en hann er henni ekki mjög mótfallinn og þakkar fyrir sig. (Joyce var vel að merkja sjálfur mjög sjóndapur vegna veikinda og stundum nær blindur). Þá sér hann Sir Frederick Falkiner fara inn í Frímúrarahöllina. „Eftir góðan málsverð í Earlsfort Terrace. […] Þeir vilja fá rétta árganga af víni með ártalið skráð á rykfallna flöskuna.“
Að allra síðustu, rétt við bókasafnið, gengur Bloom svo næstum í flasið á kunnuglegum manni.
Stráhattur í sólskini. Brúnir skór. Uppbrot á buxum. Það er. Það er.
Blazes Boylan. Blazes sér ekki Bloom og Bloom lætur ekki vita af sér. Þreifar í ofboði í vasa sér eftir sápunni sem hann keypti fyrir Molly – einsog einhvers konar akkeri – og lætur sig svo hverfa inn fyrir hlið safnsins.
* * *
Ef vitnað er til Ódysseifskviðu á íslensku er það úr prósaþýðingu Sveinbjörns Egilssonar.
Ef vitnað er til Ódysseifs á íslensku er það úr þýðingu Sigurðar A. Magnússonar.
Það er fyrsti maí. Apríl búinn. Svo ég tíðfæri frægt ljóð eftir Andra Snæ. Svona fer tíminn með bókmenntirnar. Það ætti kannski einhver að skrifa bók um það.
Ég stend mig stundum að því að íhuga hvort ég meini vel. Ég veit ekki hvers vegna það blasir ekki við. Kannski vegna þess að ég tel að maður sé alltaf að einhverju leyti líka fórnarlamb fleiri hvata. Eða fýsna. Ég finn alveg að það er eitthvað innra með mér sem glennir upp augun af spenningi þegar allt fer til andskotans. Sem hrópar jei! þegar Trump er kosinn forseti. Af hreinum og klárum leiða, býst ég við. Megirðu lifa áhugaverða tíma – var ekki kjaftæði að það sé kínversk bölvun? Las ég það ekki einhvers staðar? En það er allavega áhugaverð spurning hvort maður vilji eða vilji ekki lifa áhugaverða tíma. Og hvort áhugaverðir tímar séu nokkurn tíma trámalausir. Ég er að horfa á Say Nothing og stend mig að því að halda stundum með IRA. Eða allavega Dolours. Og þegar einhver er á flótta undan löggunni vona ég að viðkomandi komist undan. Samt veit ég að þau hafa kannski verið að sprengja fullt af saklausu fólki í loft upp. Myndi nokkur hugsa svona, sem meinti vel? Kannski er það þess vegna sem ég efast.
En sennilega vill maður nú samt bara lifa svona mátulega áhugaverða tíma. Það er gaman í rússíbönum alveg þar til vagnarnir fara að þeytast af teinunum á fullri ferð.
Svo er spurning hvað það er sem gildir. Að meina vel við enda dags. Þegar er allt kemur til alls. Eða hvort maður þurfi að meina vel í hverju skrefi, hverja sekúndu, hverri hugsun. Og hvort maður eigi að refsa sér – með skömm, ef ekki öðru – fyrir allar ljótar hugsanir. Sekúndubrotin sem maður brýtur af sér.
En kannski er það líka vegna þess að ég kæri mig illa um að láta segja mér hvað mér eigi að finnast um hitt og þetta. Eða að ég megi ekki efast um hitt og þetta. Megi ekki einlæglega krefjast þess að ég sé sannfærður með rökum frekar en siðferðislegu skylduboði. Ég held ég hafi nú samt mannúð og jöfnuð og virðingu að leiðarljósi og niðurstöðurnar séu eftir því.
Ætli það sé til fólk sem hugsar aldrei ljótt? Það er víst stutt frá hugsun að gjörðum líka svo maður ætti i sj´álfu sér að gæta sín að því hvað maður hugsar. Jafnvel þótt það sé smátt.
Annars hugsaði ég ekkert lj´ótt í dag. Ég veit ekki hvers vegna ég er að spá í þessu. Ég fór í ræktina og vinnuna og kröfugöngu og horfði á son minn spila með lúðrasveitinni og konuna mína syngja í kvennakórnum og hlustaði á ræður og skemmtiatriði og borðaði kökur í Guðmundarbúð og spjallaði við kanadískan rithöfund um sköpunargáfuna og gerði tómatsúpu í kvöldmat og æfði mig á kontrabassann og á eftir ætla ég í ókeypis bíó í boði verkalýðsfélagsins. Þetta var góður dagur, fullur af fallegum hugsunum.
