Fjallabaksleiðin

Ég byrjaði aftur á Ulysses í vikunni. Í þriðja sinn. Og þriðju útgáfu. Fyrst – fyrir rúmu ári – las ég Cambridge Centenary útgáfuna með löngum ritgerðum um hvern kafla og alls konar glósum. Það er stærsta bók sem ég á. Hún er hálfgert húsgagn. Svo las ég þýðingu SAM – eða eiginlega samtímis, meðfram. Nú er ég að lesa Wordsworth Classics útgáfuna sem er ívið þægilegri ferðafélagi en Cambridge-mublan og sem ég keypti í svona setti – af því mig vantaði Finnegans Wake og Dubliners og það var ódýrara að kaupa settið með Ulysses og Portrait en þessar tvær stakar. Ég er búinn með formálann eftir Cedric Watts – sem var ágætis upprifjun en kannski engin uppljómun – og fyrstu þrjá þættina, Telemakkus, Nestor og Proteus. Sirka 50 síður – tveir fyrstu þættirnir eru til þess að gera venjulegur texti en sá þriðji er fyrsta vitundarflæði bókarinnar.

Hvað gerist í þessum þáttum? Eiginlega eru fræ að öllum helstu þemum og tæpt á því sem skiptir Stephen Dedalus mestu máli. Móðir hans er dáinn og það kemur fram að hann neitaði að biðja með henni á dánarbeðinu – af því hann hefur látið af trúnni. Þeir sambýlingarnir Buck Mulligan ræða þetta í Martello-turni og Buck álasar Stephen fyrir. Stephen virðist líka með samviskubit og í öllu falli neitar hann að klæðast öðru en svörtu – sem Buck finnst fyndið í ljósi hins.

Hjá Buck og Stephen gistir englendingurinn Haines. Sá er í Dyflinni til að nema gelísk mál og menningu og Buck og Stephen (eða kannski bara Buck?) siga honum á mjólkupóstinn, fullorðna konu, af því hún sé sérdeilis gott eintak af þvottekta Íra. Hún reynist auðvitað ekkert vita og ekki heldur kunna neina írsku. Í þessu kristallast eitthvað um samband hins imperíalíska við nýlenduna – heimsveldið hefur þurrkað út tungu heimamanna og svo snúið aftur til þess að hafa á henni lærðan áhuga, jafnvel ákveðið blæti, en þá er svo komið að heimamaðurinn er orðinn eitthvað annað, eitthvað sem vekur ekki sama áhuga lengur. Um þessa kúgun hefur Haines líka hin fleygu orð: „It seems history is to blame“ (sem ríma við orð Stephens síðar í kaflanum, þegar hann segir við hr. Deasy, yfirmann sinn í barnaskólanum: „History is a nightmare from which I’m trying to awake“). Skömmu áður hefur Stephen líka sagt við Buck að írsk list sé einsog brotinn spegill – „the cracked lookingglass of a servant“. Og það er í þann spegil kannski sem Haines horfir.

Annað við Haines er að hann þolir ekki gyðinga – þetta stef kemur aftur og aftur upp í bókinni. Allt versta fólkið í henni reynist vera gyðingahatarar. Og Leopold Bloom – sem er aðalhetjan í flestum köflunum – er auðvitað af gyðingaættum þótt hann praktíseri ekki.

Annar þátturinn gerist í skólanum þar sem Stephen kennir. Hann lætur skóladrengina fara með ljóð og leggur síðan fyrir þá gátu:

The cock crew
The sky was blue:
The bells in heaven
Were striking eleven.
Tis time for this poor soulto go to heaven.

Svarið, einsog þið hafið sjálfsagt getið ykkur til, er „the fox burying his grandmother under a holly bush“. Djók. Þetta er óleysanlegt rugl – og kannski fyrsta óleysanlega ruglið í bókinni (það verður nóg af því seinna). Fyrsta hreina ljóðræna upplausnin, skulum við segja, það er kurteislegra en „rugl“.

Svo fer hann að hitta skólastjórann til að fá laun og láta messa yfir sér um sparnað. Hr. Deasy er líka gyðingahatari sem endar sína innkomu í bókina á því að spyrja Stephen hvers vegna Írar hafi aldrei ofsótt gyðinga, og svarar gátunni sjálfur: Af því þeir hleyptu þeim aldrei inn til að byrja með. Í Ódysseifsskemanu er hr. Deasy Nestor – vitringurinn sem sonur Ódysseifs heimsækir og vonast til að geti sagt sér hvar faðir hans sé staddur. Hr. Deasy er skólastjóri í skólanum þar sem Stephen kennir og ætti að geta verið hinum unga Dedalusi einhvers konar mentor – en líkt og Nestor stendur hann á gati, veitir engin svör, bara meira tóm.

Þriðji þáttur fyrsta kafla segir frá gönguferð Stephens um Sandymount strand. Hér blandast saman það sem hann sér, það sem hann upplifir, það sem hann heyrir og svo framvegis. Hugsanir hans birtast manni einsog hugsanir gera – samhengislaust, vaða úr einu í annað, hugsa um fortíðina og skömmina og framtíðina og væntingarnar og allt sem fyrir augu ber jafn óðum og í einni bendu. Meðal annars hugsar Stephen um skáldsögur sem hann langar að skrifa og eiga allar að heita eftir bókstöfum – X og Q og svo framvegis – en Stephen er auðvitað staðgengill höfundar (og staðgengill Hamlets og Jesú Krists og fleiri). Hann sér dauðan hund, fólk sem er að tína skelfisk, konu sem hefur fest upp um sig pilsið og virðist vekja með honum einhverjar tilfinningar (þetta rímar við uppljómunina sem Stephen verður fyrir þegar hann sér konu við svipaðar aðstæður í lokin á A Portrait of the Artist as a Young Man og líka við glápið í Leopold Bloom síðar í Nausicaa kaflanum – og allt gerist á þessari sömu Sandymount Strand). Hann hugsar talsvert um drukknun og eðli drukknunar – hvað hún geri við líkama og sál – og að lokum borar hann í nefið og klínir horinu á stein. Og einhvern tíma um svipað leyti tekur hann ákvörðun um að snúa ekki aftur í Martello-turn um kvöldið – hann þolir hvorki Buck né Haines.

Mér finnst einsog þessi lestur hafi verið meiri glíma í fyrra. Mér var hins vegar talsverð nautn að stíga aftur inn í þennan heim og þetta rann allt mjög vel – meira að segja Proteus. Og ég hlakka mikið til að byrja á næsta kafla, Calypso, sem var minn eftirlætis í fyrra – sérstaklega upphafið. Þá birtist líka Leopold Bloom og með honum ný og æsileg þemu – skömm og hömluleysi. Bloom er heldur ekki jafn mikill intellektúal og hinn ungi Dedalus – hann er í sjálfu sér alveg jafn fastur í hausnum á sér, fastur í hugsunum sínum, en hann er ekki stanslaust að reyna að skilja þær eða setja þær í samhengi við heimsbókmenntirnar. Ætli maður að skilja innri mónólóg Dedalusar að einhverju marki þarf maður helst að vera með fimm doktorspróf í klassískum bókmenntum og tungumálum. Ekki þar fyrir að það er ýmislegt óskiljanlegt sem gerist í kollinum á Bloom líka – það er bara annars eðlis.

og heimkynnin sem þú yfirgefur
eru aldrei heimkynnin sem þú vitjar á ný

Söngur breytinganna – Sjón

Það hanga gjarnan uppi plaköt á Ísafirði með orðunum „Sjón er að koma“. „Sérstök tilboð fyrir íbúa.“ Plakötin eru tekin niður á um það bil þriggja mánaða fresti og mánuði síðar birtast þau á ný. Þá kemur Sjón í bæinn og selur fólki gleraugu og svo fer Sjón aftur og plakötin hanga uppi þar til einhver tekur þau niður. Á þessu hefur gengið árum saman. Sjón kemur og Sjón fer. Nú er Sjón t.d. nýfarinn. En/og Sjón kom ekki í dag.

Í dag átti Sjón að koma til Ísafjarðar. Næturverkaskáldið. Oscar nominee Sjón. Það er bókmenntahátíð á Flateyri og ég hafði tekið að mér að sækja minn kæra kollega á flugvellinn í rauðabýtið en einsog þeir vita sem horfðu á Kiljuna í síðustu viku eru eilíf vandræði á flugsamgöngum. Fyrst var seinkað til 11.15, svo 12.15 og þannig koll af kolli þar til það var seinkað til 16.25 og sú er staðan ennþá, ef marka má heimasíðu Flugfélagsins. Sem er ekkert að marka – órannsakanlegir vegir þeirrar stofnunar liggja allir bara eitthvað út í loftið. Það er engin flugvél. Það er ekkert flug og það fer í loftið fyrir klukkustund síðan. Þetta eru óhrekjanlegar staðreyndir málsins.

En það kemur annar dagur og það verða fleiri flug – allavega eitt ár í viðbót (en svo verður allt flug víst lagt niður, í kjölfarið verða símalínur rifnar úr jörðu og samskiptamöstrin felld, það verða engin myndsímtöl, engin sms, engar samgöngur eða samtöl, bensínið er að klárast einsog jöklarnir, ástundun vísinda verður hætt, háskólum lokað und so weiter und so weiter).

Samtali okkar Sjóns sem fara átti fram í dag hefur samt bara verið frestað til morguns. Það er gálgafresturinn. Heimurinn ferst einhvern annan dag.

Tveir aðrir viðburðir verða í kvöld – Maó Alheimsdóttir, Elías Knörr og Gerður Kristný eru í panel klukkan hálfátta og Angela Snæfellsjökuls Rawlings og Elee Kralji Gardiner spjalla þegar klukkuna vantar 20 mínútur í níu. Þar ætla ég að vera.

Ég skrifaði heila færslu um barnamálaráðherramálið í síðustu viku sem ég svo eyddi. Það er gaman að velta sér upp úr þessu, með og á móti – gaman að hneykslast auðvitað og gaman að verja og ekki síst gaman að relatívisera. Hvað ef bæði hefðu verið ári eða tveimur yngri eða eldri? Hvað ef kynjahlutverkunum væri svissað? Hvað ef þetta hefði gerst í fyrra? Gaman að velta sér upp úr því hvað sé trúnaðarbrestur, hvað sé tálmun, hvað sé fullorðinn einstaklingur – hvar allar þessar línur liggja. Því það er bara langt í frá eitthvað augljóst. Þetta eru æsandi umræðuefni. En kannski einmitt þess vegna eiga þau betur heima á kaffistofum en bloggsíðum og samfélagsmiðlum. Við þurfum áreiðanlega að geta speglað okkur í þessu – borið þetta saman við önnur siðferðismál, sett okkur í spor hinna ólíku þátttakenda, fundið til með fólki, jafnvel hlegið svolítið, hneykslast smá – þannig skiljum við okkur sjálf. Hvað hefðum við sjálf gert 15 ára? Hvernig vorum við sjálf 22 ára? En það er eitthvað hræðilega klámfengið við opinbera birtingarmynd þessa á samfélagsmiðlum. Hvernig fólk stekkur til og túlkar alla fréttapunkta linnulaust – með fingurinn á lofti, fýlusvip í framan og augun upp á gátt – á meðan myndin er enn að skýrast – til að óa sig og æja í þessu sífellt háværara fuglabjargi þar sem þeir sem augljóslega vita og hugsa minnst garga undantekningalítið af mestum ákafa.

Ég sem sagt stóð mig að því að hafa raðað mér í gargröðina og undirbúið ræðuna en mér bar gæfa til að eyða henni. Sjálfur hef ég ákveðið að hafa enga skoðun á þessu aðra en þá að það sé ágætt að fólk víki úr mikilvægum embættum hafi það ekki almennt trúnaðartraust til þess að sinna sínum störfum – og það getur líka gerst án þess maður hafi gert eitthvað sem er raunverulega siðferðislega ámælisvert, það getur alveg gerst að ósekju. Traust snýst líka um ímynd – ef ímyndin er löskuð er líklegt að það hamli manni í starfi. Maður þarf kannski ekki að vera flekklaus – það væri ekki gott – en maður getur ekki verið með mikinn farangur heldur. Af því maður þarf líka að mæta fólki sem hefur ekki samúð með manni.

Og svo getur það auðvitað gerst af því maður hagaði sér einsog alger djöfuls drulluháleistur – t.d. af því maður varð uppvís að því að reka skúffufyrirtæki á aflandseyjum til að skjóta fé undan skatti. Það þýðir kannski ekki að maður eigi einhverja allsherjar slaufun skilið – en maður ætti helst ekki að sitja á þingi. Slíkt snýst hins vegar yfirleitt og því miður um sómakennd hvers einstaklings – og því getur kannski ekki verið öðruvísi farið – og einsog við vitum hefur fólk mjög mismikla sómakennd. Og því fer sem fer. Fólk með sómakennd segir af sér, fólk án sómakenndar situr sem fastast.

***

Er þetta færsla um barnamálaráðherramálið? Er þetta einhvers konar metagagnrýni á „umræðuna“ – er gagnlegt að stunda slíka gagnrýni? Ég veit það ekki.

Ég fór til Patreksfjarðar á föstudag og las upp á Prentverkstæðinu hjá Birtu Ósmann og Grími manni hennar. Þau eru miklir höfðingjar heim að sækja. Buðu upp á humarsúpu og heimagerðan harðfisk. Ég fékk að gista hjá þeim um nóttina og keyrði svo heim daginn eftir. Þetta er samt ótrúlega stutt þegar leiðin er opin yfir Dynjandisheiði. Rétt rúmir tveir tímar á lölli – ég keyri mjög hægt. Á móti kemur að heiðin er ekkert mokuð á helgum og ef það hefði eitthvað snjóað aðfararnótt laugardags hefði ég þurft að fara lengri leiðina – í gegnum Reykhóla og yfir Þröskulda og upp Ísafjarðardjúp. Það tekur sjö tíma að keyra þá leið. Samt á þetta að heita sama svæði út frá margri stjórnsýslu – þetta er t.d. sama lögregluumdæmi.

Á fimmtudag hefst síðan B´ókmenntahátíðin á Flateyri. Þar verður mikið að gerast. Fyrir utan lókal höfunda – mig, Helen Cova (sem á veg og vanda að hátíðinni), finnska metsöluhöfundinn Satu Rämö, leikarann og leikhúsgrúskarann Elfar Loga, pólska þrillersmiðinn Jarek Czechowicz, og litháíska skáldsagnahöfundinn og ritlistarkennarann Gretu Lietuvninkaite – koma hingað höfundar einsog Sjón, Gerður Kristný, Angela Rawlings, Elee Kraljii Gardiner, Elías Rúni, Bergrún Íris, Sindri Sparkle, Tessa Rivarola, María Rut Kristinsdóttir, Maó Alheimsdóttir, Elías Knörr og fleiri.

***

Ég hef verið að sinna samfélagsmiðlum síðustu vikurnar og það er alveg ótrúlegt hvað þetta hefur neikvæð áhrif á allan minn lestur. Strax og ég opna fyrir þessa vítisgjá missi ég alla einbeitingu – og jafnvel lestrarnautnina líka. Ég er þarna einsog venjulega til að prómótera og kannski er það tilgangslaust en mér finnst samt alltaf einsog ég eigi að gera það – að ég skuldi bókinni það. Þegar hurðin er á annað borð opin skrolla ég samt bara einsog heilalaus draugur. Og þegar ég tek upp b´ók fylgir lestrarmynstrið mér – augun skima bækurnar og taka ekki inn nema hluta af því fyrir þau ber.

En eftir Bókmenntahátíðina á Flateyri eru engar skipulagðar uppákomur fyrirliggjandi (nei, ég verð ekki á bókmenntahátíð í RVK frekar en fyrri daginn – a.m.k. ekki sem þátttakandi í neinu bókmenntaprógrammi, það er ekki 100% óhugsandi að ég fari sem gestur) og þá slekk ég aftur á vítisvélinni. Þið verðið bara að lofa mér að vera dugleg að fylgjast með Mogganum og Kiljunni og Bókmenntavefnum og Lestrarklefanum og Heimildinni ef það skildi berast einhver krítík – það er ósennilegt að ég dreifi henni.

Einhvern tíma á Nýhilárunum þegar ég var orðinn þreyttur á ljóðapartíum – þreyttur á endurtekningunni – bloggaði ég um einmitt það. Að þetta væri alltaf eins. Fyrirsjáanlegt. Við værum að breytast í allt sem við þoldum ekki. Paint-by-numbers flón að látast vera ljóðskáld frekar en að vera það. Þetta vakti skiljanlega litla lukku hjá vinum mínum sem höfðu skipulagt ljóðakvöldið þar á undan – kvöldið þar sem ég varð fullsaddur. En á þessum tíma var samt einhvern veginn eðlilegra að vera ósammála um hluti. Og eðlilegra að skipta um skoðun. Eðlilegra að takast á. Það var ekki uppi nein krafa um harmoníu. Við bara þrættum og ég útskýrði hvað ég ætti við og baðst afsökunar á að hafa sært þá sem ég særði. Sennilega baðst ég meira að segja efsökunar og það þótti bara alls ekki glæpur.

Um svipað leyti – sennilega bara beint í kjölfar þessa kommentakerfisstríðs við vini mína – gekk ég með þá hugmynd í maganum að snúa ljóðapartíinu alveg á hvolf. Að hanna ljóðaviðburð þar sem ljóðlistin væri einsog dinnertónlist. Hún væri viðstöðulaust í bakgrunni. Lágt en ekki þannig að maður heyrði hana ekki. En gestir væru í raun að fást við eitthvað annað. Sósíalísera. Borða mat af hlaðborði. Þessari hugmynd var álíka vel tekið og þegar ég stakk upp á því að við myndum halda ljóðakvöld á strippklúbbnum Vegas. Sem sagt bara alls ekki vel. Og því varð aldrei neitt úr neinu heldur.

Um daginn tók ég upp eitt ljóð úr Fimm ljóðum. Ég var að fara að lesa upp einhvers staðar og var að æfa mig og ákvað að taka það upp til að hlusta. Svo fiktaði ég aðeins í hljóðinu af því mér finnst þanniglagað gaman og úr varð þessi upptaka sem hefur legið á harða drifinu mínu í nokkrar vikur. Og hún sem sagt minnir mig á þessa hugmynd mína um dinnerljóðakvöld.

Þriðjudagur. Ég var í Víðsjá í dag. Viðtalið hefst þegar það er svona hálftími liðinn af þættinum. Ég hlusta mjög sjaldan á viðtöl við sjálfan mig en ég hlustaði á þetta og þetta var alltílagi þótt ég hefði mátt segja sjaldnar „hérna“ og „sko“ og „sem sagt“ og kannski tala aðeins hægar.

Annars hef ég tekið eftir því að fólki finnst það ekkert tala hratt þegar það talar hratt. Því finnst það bara tala eðlilega.

Í morgun fékk ég þau skilaboð að kontrabassinn minn væri kominn til Reykjavíkur og færi af stað vestur ´a morgun eftir uppsetningu. Ég er rosalega peppaður.

„Fullnægingarlýsingarnar þóttu mér vægast sagt framandlegar“. Þetta var fyrirsögn á bókadómi í Dagens Nyheter í morgun. „Jag känner mig djupt främmande inför beskrivningarna av orgasmer.“ Um daginn var önnur fyrirsögn í sama blaði: „Skilnaðarskáldsaga Helle Helle er jafn mikil nautn og smørrebrød.“ Sennilega væri þjálla að segja „Að lesa skilnaðarskáldsögu Helle Helle er jafn mikil nautn og að borða smørrebrød“ en ég er bara ekki viss hvert gagnrýnandi var að fara með þessu og þori ekki neinum túlkunarþýðingum. Mér finnst það samt skemmtilegt enda er ég sérstakur áhugamaður um það hvernig maður tjáir sig um nautnina að lesa – mér finnst ekki endilega að gagnrýni eigi alltaf að vera analýtísk fyrst og fremst, heldur megi hún líka bara lýsa lestrarupplifun tiltekins einstaklings. Og þessi smurbrauðslýsing segir eitthvað. Einsog þetta með fullnægingarlýsingarnar. Þetta er allavega skemmtilegra en konfektviðlíkingarnar og allt það.

Annars tók ég eftir því að orðið „sprúðlandi“ var notað í auglýsingu fyrir Fimm ljóð á dögunum. Reyndar var það notað til þess að lýsa Náttúrulögmálunum. „Frá höfundi hinnar sprúðlandi skáldsögu“ stóð, minnir mig. Ég held að þetta orð sé eiginlega bara notað til þess að lýsa skáldsögum. Arngrímur Vídalín skrifaði aðeins um orðið fyrir nærri 20 árum síðan (þegar hann var sennilega 13 ára) og ég fann líka Facebook-umræðu um það en allir stóðu svolítið á gati. Hins vegar þykir mér alveg ljóst að hér sé komin sænska sögnin „sprudla“ – sem þýðir að búbbla eða tindra eða iða af lífi. Mér skilst að Þórbergur hafi notað þetta í ljóði en ég hef Pál Baldvin grunaðan um að hafa komið þessu í umferð í bókadómum. En ég finn líka eldri dæmi frá Soffíu Auði, sem hefur haldið upp á þetta á tímabili – og elsta dæmið úr bókadómi er frá Dagnýju Kristjáns 1980, sem fjallar um Hvunndagshetju Auðar Haralds.

Framan af virðist þetta líka hafa verið mikið notað um leikhús en tekið stökk í notkun upp úr miðjum fyrsta áratug þessarar aldar og þá aðallega um bókmenntir. Og kannski bara skáldsögur. Er ljóðabókum lýst sem sprúðlandi? Eru plötur nokkurn tíma sprúðlandi? Sjónvarpsþættir?

***

Á RÚV er viðtal við framkvæmdastjóra kvikmynda´hátíðarinnar Stockfish sem segir fjölda kvikmyndahátíða á Íslandi „umhugsunarefni“.

Þessar hátíðir fylgja ekki beint framboði og eftirspurn. Þetta veltur meira á því hverjum dettur í hug að vera með kvikmyndahátíð og framkvæmir það. Það er hollt að taka stöðuna og spyrja okkur hvað þurfum við margar kvikmyndahátíðir og hverju eru þær að þjóna?

Ég verð að viðurkenna að ég skil ekkert. Eiga kvikmyndahátíðir að fylgja framboði og eftirspurn? Eru það ekki Marvel-st´údíóin sem eiga að gera það? Ef manni dettur í hug að halda kvikmyndahátíð og kemur henni í framkvæmd – er maður þá að valda einhverjum skaða? Hefði maður betur sleppt því? Hver á að „taka stöðuna“ og ákveða hversu margar kvikmyndahátíðir eru nógu margar kvikmyndahátíðir og hversu margar of margar? Hver eru þessi „við“ sem eiga að spyrja að þessu?

Á Ísafirði er eitt bíó og þar eru tvær kvikmyndahátíðir á ári. Ég myndi alveg lifa það af þótt þær væru fjórar. Hugsanlega myndi ég meira að segja ráða við fimm.

„Það hefur aldrei verið auðveldara að vera sósíalisti.“ Þetta var fyrirsögn í Dagens Nyheter í morgun. Á grein eftir Ninu Björk. Kannski er það satt, svona í kenningunni – það er allavega augljós þörf fyrir sósíalíska hugsjón. En á sama tíma hafa samtök sósíalista ekki mikið aðdráttarafl – og flokksbundnu sósíalistarnir virðast allir löðrandi í vanlíðan.

„Samtímalaxinn er stressaður einstaklingur.“ Segir einhver norðmaður á ensku í YouTube-auglýsingu. Ég veit þetta „hljómar betur“ á ensku („the modern salmon is a stressed individual“) en er það er ekki bara vegna þess að enskan er enn undirlagðari af sálfræðijargoni en íslenskan?

En hvort ætli sé erfiðara að vera sósíalisti eða samtímalax?

Ég stend mig að því að vera stöðugt fullur furðu þessa dagana. Mér finnst allir tala svo undarlega. Hugsa svo undarlega. Þetta er ekki endilega neikvætt – hvorki að fólk tali og hugsi undarlega né að ég fyllist furðu yfir því – en það hefur einhver áhrif á raunveruleikaskynið. Mér finnst svolítið einsog ég eigi að vera að lesa í þennan súbtexta. Hvað er laxamaðurinn að meina? Er þetta ekki einhver myndlíking? Er nokkuð til nema einstaklingar lengur – sagði ekki Thatcher eitthvað í þá veruna? Og eru ekki allir stressaðir?

Ég ýti vel að merkja alltaf á skip á YouTube-auglýsingum – ég þoli þær svo illa að ég hleyp jafnvel þvert yfir herbergið til þess að ýta á skip strax og á því er gefinn kostur. Svo ég veit ekki hvar þetta með stressaða laxinn endar. Í einhverri kví, grunar mig, með mikið af laxalús. Ekki vel semsé.

Dag Solstad er annars dáinn. Mér finnst vandræðalegt að hafa ekkert lesið eftir hann. Ég ætti að bæta úr því. Ég ætla samt ekki að fara að stressa mig á því – ætla ekki að hætta á að verða stressaður einstaklingur.

Við eigum orðið svo mikið af orðum yfir allt sem hægt er að gera á okkar hlut að við getum varla rætt annað. Orðalistinn tekur engan enda. Og við vitum að sá okkar sem tekst að sannfæra fundarmenn – því lífið er líka viðstöðulaus fundur nema þegar það er beinlínis réttarhöld – um að hann sé fórnarlamb ofbeldis er sá eini sem verður ekki á endanum fundinn sekur um að hafa beitt ofbeldi.

Já, ég var víst að lesa nokkra þræði af innanflokksdeilum sósíalista. Herregud.

***

Tvö útgáfuhóf að baki og eitt ljóðaboð að auki. Allt hefur gengið bara einsog í sögu held ég. Ég las Þríhjól í Svíþjóð hjá Ljóðum & vinum – ég ætlaði ekki að gera það en svo langaði mig það og ég gerði það og ég held ég geri það aldrei aftur. Það er ekki ljóð sem á að lesa upphátt. Eða ekki ljóð sem´ ég á að lesa upphátt.

Næsta föstudag verð ég á Patreksfirði hjá Skriðu útgáfu og Birtu Ósmann. Það verður áreiðanlega mjög gaman. Og eftir tæpar tvær vikur verð ég á bókmenntahátíðinni á Flateyri. Ég er búinn að fara í Kiljuviðtal og í Víðsjá og það birtist einhvern tíma á næstu 10-12 dögum, reikna ég með.

Nadja er farin til Frakklands í endurmenntun eða símenntun eða allavega einhverja menntun. Aino er að fara til Ungverjalands á sundmót. Aram er að fara að spila með hljómsveitinni sinni – Villimönnum – á setningu skíðavikunnar.

Kontrabassinn sem ég er að reyna að kaupa ætti að koma til landsins næstu daga, svo þarf væntanlega að láta fiðlusmið líta á hann og senda mér hann vestur. Og svo vantar mig statíf og poka og helst hljóðnema líka. Fyrir liggja æfingar með Gosa sem er að fara að spila á Aldrei fór ég suður. Sem er sennilega það fullorðinslegasta sem ég hef gert í þessu hljóðfærabrölti mínu. Svo ætla ég að læra að djassa svolítið þegar ég er kominn með kontrabassann. Frönskunám gengur heldur hægar en ég vildi en maður hefur ekki tíma til alls.

Af öðrum áhugamálum – sem eru aðallega skokk og matreiðsla – er allt gott að frétta. Hljóp 10 kílómetra í gær og eldaði egg Benedikts í hádeginu og kóreska blómkálsvængi fyrir okkur Aram í gær. Sem minnir mig á að ég þarf eiginlega að fara að gera kvöldmatinn.

Í gær hélt ég útgáfuhóf. Þar var margt um gott fólk og skemmtilegt að vera. Á eftir er svo ljóðakvöld í Mengi á vegum Ljóða og vina þar sem ég fæ að lesa í fríðum flokki.

***

Eftir útgáfuhófið í gær stökk ég í bíó og sá Anoru. Það er alveg óhætt að mæla með henni. Hún fjallar um strípidansmær sem verður fyrir þeim ósköpum að tælast af og giftast syni einhvers rússnesks óligarka – ungum og værukærum djammara með vinalegan hlátur sem reynist jafnvel enn saklausari en maður heldur í fyrstu. Það er eitthvað sérstakt væb í henni. Hún er klámfengin og jafnvel ofbeldisfull á köflum og ekki fílgúdd mynd á neinn hátt en samt er hún eiginlega líka lj´úfsár.

Og eftir bíóið var ég svangur og datt í hug að fara á Vitabar í fyrsta skiptið í áreiðanlega 20 ár. Þar var enginn gráðostaborgari á matseðlinum en hins vegar var maturinn á ívið skaplegra verði en gengur og gerist. Og ekki bara skaplegri miðað við miðbæ Reykjavíkur heldur bara vegasjoppur. Hamborgaratilboð með frönskum og sósu á 1900 kr.

***

Ofan í heillandi en ómögulegar hugmyndir um að skrúfa ofan af allri digitalíseringu og nettengingu – að hætta á samfélagsmiðlum, lesa ekki netmiðla, blogga ekki, fá sér fávitasíma (eða bara heimasíma), leggja kindlum og snjallúrum fyrir sólúr og steintöflur – bætast nú heillandi en ómögulegar hugmyndir um að bojkotta bandarískar vörur. Þetta hefur mikið verið í fréttum í Svíþjóð síðustu daga – hvort það stóð ekki að þriðjungur Svía sé með slíkt bojkott á sínum prjónum. Mér sem finnst nógu erfitt að lesa á kóríanderboxið í búðinni og humma fram af mér Söngvakeppnina. Það er líka dálítið erfitt að sjá hvar bandaríkin byrja og hvar þeim lýkur. Var Anora bandarísk mynd? Hún gerist í Bandaríkjunum og það er áreiðanlega stærstur hluti þeirra sem störfuðu við hana og fjármögnuðu hana bandaríkjamenn. Hún vann óskarinn! Chimamanda Ngozi Adichie var að gefa út nýja bók – forlagið er bandarískt. Netflix auðvitað, HBO og Disney – það eru allar streymisveiturnar sem ég er áskrifandi að. Amazon (kindillinn minn er að gefa upp öndina eftir ríflega áratugs þjónustu). Í göngutúr í morgun heyrði ég frábært lag með Söruh Vaughan – Great Day – hún var bandarísk. Og það er áreiðanlega ameríkani sem fær streymistekjurnar. Svo er það maturinn. Ætli það myndi ekki mest bitna á cheeriospökkunum – ég er eiginlega alveg hættur að éta það sjálfur þótt mér finnist það ágætt en börnin mín borða það. Ég gæti þá ekki klárað White Lotus. Ekki haldið áfram að lesa Raymond Chandler. Playlistarnir mínir á Spotify yrðu ekki svipur hjá sjón eftir að búið væri að hreinsa út ameríku. Þeim myndi fækka drastískt bíóferðunum. Ég horfi talsvert á alls konar youtubemyndbönd – mest grín eða innlegg um tónlist/hljóðfæri og hlaup – það er ansi mikið af því bandarískt. Ég held við ´séum enn að spá í að endurtaka Tom Waits kvöldið – ég má ekki einu sinni hlusta á Tom Waits! Eða Guns N Roses! Það er þá bara AC/DC og Nick Cave í öll mál. Ætli bandaríski söngvarinn í Viagra Boys, sem hafa verið að skemmta mér upp á síðkastið, sé með sænskan ríkisborgararétt? Hann hefur búið þar árum saman. Er það nóg?

Já, nei sennilega þarf að fara einhverja skynsamlega leið að þessu. En ég er alls ekki viss hvar maður dregur línuna eða hvort maður byrjar á þessu. Og ég verð að viðurkenna líka að það er eitt af því sem heillar mig við tilhugsunina um að prófa þetta. Ætli maður myndi ekki reyna að takmarka fyrst og fremst tekjuflæðið til Bandaríkjanna – ég á t.d. allan Tom Waits á geisladisk og svolítið af Tom Waits á vínyl og gæti annað hvort reynt að kaupa restina notaða eða keypt mér evrópskan geislaspilara (ég á ekki svoleiðis tæki) eða gefið undanþágu og sagt að Tom Waits og allir sem honum tengjast, Anti-Records sumsé, megi fá pening frá mér – enda verði hann áreiðanlega frekar nýttur til góðs en ills. Og svo væri svona ráðstöfun tæplega til langrar framtíðar, meira spurning hvort maður ráði við mánuð, sex vikur eða hálft ár.

Og því er auðvitað eins farið með lúddítísku tiktúrurnar – ég kemst ekki langt án rafrænna skilríkja og heimabankans og sæti pikkfastur alla daga ef ekki væri fyrir heimasíður flugfélaganna.

Ég þarf að hugsa aðeins um þetta.

Ég er veðurtepptur. Átti að vera í upptökum fyrir Kiljuna. En sit þess í stað heima í eldhúsi og ét carbonara afganga. Sem eru að vísu ágætir. Kannski kemst ég seinnipartinn – fluginu var frestað frá 9 í morgun til klukkan 15. En tökunum er lokið. Ég kemst vonandi í útgáfuhófið mitt á morgun. Til að fyrirbyggja misskilning þá er veðrið prýðisgott. Og mér sagði flugmaður í gær að það yrði að öllum líkindum flogið – en með þeim fyrirvara þó að það væri ómögulegt að sjá fyrir tiktúrur Flugfélagsins. Sem ætlar víst hvort eð er að hætta að fljúga hingað á næsta ári. Þá vantar tvö ár upp á 100 ára flugsögu til Ísafjarðar. Þórbergur Þórðasson flaug hingað (sem farþegi) með Súlunni og lenti 3. júlí 1928.

Þannig er því farið um margt. Það virkar ekkert. Ekki pósturinn. Ekki heilbrigðisþjónusta. Ekki almenningssamgöngur. Ekki bótakerfið. Og alltaf er það arðsemiskrafan sem eyðileggur allt. Ég er ekki viss um að fólk hafi alltaf spurt fyrst um arðinn þegar það var að byggja þetta þjóðfélag. En það er með arðsemiskröfuna á lofti sem það er hlutað í sundur og hent í ruslið.

Sá sem getur ekki haldið úti flugsamgöngum við Ísafjörð – með Loftbrú og öðrum niðurgreiðslum – er annað hvort að drepast úr arðsemisgræðgi eða einfaldlega ekki hæfur til að sinna viðskiptum og ætti að finna sér gott djobb við eitthvað annað. Á færibandi. Á kassa. En ekki í rekstri.

***

Það er ekkert að frétta af lestri. Ég lötra í gegnum Lady in the Lake. Hugsa eitthvað um eðli glæpasögunnar. Og hvar Chandler víkur frá forminu. Því er gjarnan haldið fram að bækur hans fjalli meira um stemningu – samfélagslýsingu – en glæpinn sjálfan og þá gjarnan vísað til þess að hann leysir ekki alltaf sína glæpi. En sú samfélagslýsing er augljóslega allt önnur og ekki jafn bundin af realisma og samfélagslýsingin í scandi-noir bókunum. Ekki þar fyrir að hún sé eitthvað fantastísk en hún er meira bíó – karakterarnir meiri steríótýpur, samfélagið ýktara. Scandi-noir samfélagið er svo sem ýkt líka – og kannski er þessi munur bara munurinn á tíðarandanum. Bæði gamla noirið og scandi-noirið bera þess merki að vera ort upp úr dagblöðunum. Og það var meira yfirborð í gömlu dagblöðunum – meira verið að lýsa hlutum og athöfnum, en alltaf með þessi fororði að undir öllu saman kraumaði siðspilling, morð og framhjáhöld og drykkja og barsmíðar. Í scandi-noirinu er yfirborðið gegnsærra – einsog í opinskáum einkaviðtölum eða kaþartískum facebook-póstum. Samtíminn er allur á viðstöðulausu trúnó og þegar allir eru á trúnó getur ekkert kraumað undir yfirborðinu. Kannski er það þess vegna sem scandi-noirið grípur svo oft til þess að nota „gömul leyndarmál“ stýra sögunni – af því að í fortíðinni er yfirborð sem felur eitthvað, þar er eitthvað til að afhjúpa. Og svo er ´í sjálfu sér líka algengt, held ég, að scandi-noirið takist á við það hvernig þetta opinskáa einkaviðtal er líka performans, líka yfirborð sem getur reynst tóm lygi þegar nánar er að gáð. En ég er ekki alveg viss um það.

***

Ég las viðtal á helginni við David Lagercrantz. Hann var að skrifa krimma um sænska bókmenntasamfélagið og talar mjög illa um það – þar vaði sósíópatar um og stýri öllu. Og ekki alltaf ljóst hvort hann er að tala um höfundana eða bissnissmennina á bakvið höfundana og stundum blandar hann því saman á hátt sem er ekki alveg sannfærandi (það er t.d. alveg satt að listamönnum hefur gjarnan leyfst að vera gallagripir og erfiðir í umgengni – en hið sama verður ekkert sagt um ritstjóra og það er engin rómantík í kringum millistjórnendur sem skeyta skapi sínu á öllum og/eða mæta fullir í vinnuna – að sama skapi eru höfundarnir oft valdalausir gagnvart bissnissákvörðunum og hafa takmarkaðra vald hver yfir öðrum). Einhvern veginn sló þetta viðtal mig falskt. Mér fannst hann vera að saka alla um að vera óheiðarlegir til þess eins að undirstrika hvað hann væri heiðarlegur og góður sjálfur – og mér fannst það bara ekkert styrkja þá hugmynd að hann væri heiðarlegur og góður eða einhver varðmaður smælingjanna, heldur þvert á móti, fór ég að leita að minnstu vísbendingum þess að hann væri það ekki. Samt var ég vel að merkja ekki ósammála neinu einu sem hann sagði neins staðar – mér fannst hann bara vera að tikka í of mörg sjálfsögð og fyrirsjáanleg box. Nefna Trump og að hann væri vondur – tékk. Nefna Harvey Weinstein og að hann væri vondur – tékk. Þetta var of mikið paint-by-numbers.

Ég las líka EKKI grein í New Yorker af því hún var handan gjaldmúrs. En ég sá glitta í punktinn í fyrirsögn og fáeinum málsgreinum. Sem var að bókstafstrúin – literalisminn – væri að gera út af við bíómyndir. Þessi bókstafstrú gengur ekki út á að túlka margræð og mótsagnarkennd trúarrit heldur þvert á móti að skrifa eitthvað sem er svo skýrt að það getur enginn misskilið það. Það er meining – hún er í 99% tilvika eitthvað sem 99% ætlaðra áhorfenda verða sammála (altso, það er predikað fyrir kórinn) – og það fer aldrei neitt á milli mála hver meiningin er. Það er ekkert rými til að túlka.

Ég veit ekki hvort þetta er satt – þótt ég þykist kannast við tendensinn úr bókum –  en ég fór á Mickey 17 á föstudag og hún þjáist dálítið af þessu. Eða réttara sagt þjáist seinni hluti hennar af þessu. Fyrri hlutinn er frábært existensíalískt drama en seinni hlutinn er mjög literalísk geimsápa – alveg skemmtileg en uppfyllir ekki loforð fyrri hlutans. Er eiginlega bara önnur mynd.

Á laugardag horfði ég síðan á aðra álíka geimmynd sem er líka með Robert Pattinsson og að mörgu leyti áþekkum söguþræði – við skulum segja að hann hálfrími (ég ætla ekki að rekja hérna söguþræðina, það er tilgangslaust fyrir þeim sem hafa séð myndirnar og þvælist bara fyrir hinum, sem gætu líka bara gúglað plottinu). High Life. Hún fer eiginlega alveg þveröfuga átt, estetískt, og maður veit varla almennilega hver söguþráðurinn er þegar hún er búin. Og samt er alveg ljóst frá fyrstu stundu hvar sagan endar – hvernig fer. Tímaflakkið er notað til að leysa mann undan allri plottkvöð – og það verða aðrir hlutir sem maður þarf að reyna að giska sig fram úr. Manni er ekki sagt hverjar reglurnar séu í þessum framtíðarheimi eða hvers vegna fólkið hagar sér einsog það gerir eða hvernig það lenti þar sem það lenti – heldur verður maður sjálfur að draga ályktanir. Á milli senanna eru eyður sem maður þarf að fylla upp í sjálfur. Og hún er hæg. Meira Solaris eða Stalker eða 2001: Space Odyssey. En ekki jafn fyndin og Mickey 17. En í sjálfu sér samt fyndin. Og falleg.

Kannski er ástæðulaust að leita að einhverri millileið til að sætta þessar öfgar. Þær mega bara vera svona. En Mickey 17 var samt aðeins of mikið on the nose einsog maður segir.

Nú stefnir allt í að Evrópa vígvæðist. Og hefur í sjálfu sér gert síðustu ár. Ég man eftir að hafa furðað mig á því fyrir nokkrum árum að hin nútímalega Sanna Marin, fv. forsætisráðherra Finna, skyldi fara í áróðursför um álfuna til þess að hvetja Evrópuþj´óðir til að eyða meira í vopnaframleiðslu. Af því mér fannst það afstaða sem væri meira viðeigandi fyrir sextugan karl fyrir 30 árum. Ungar konur gera ekki svona, sögðu fordómarnir/áróðurinn, það var búið að lofa manni að konur væru diplómatískari, ljúfari stjórnendur – það væri feðraveldið sem sprengdi drasl í tætlur. Konur myndu semja og eyða skattpeningum í sjúkrarúm og kennslustofur og leikskólapláss. Nú er Kristrún Frostadóttir á svipuðum slóðum og Sanna Marin. Og allir bara á þessum slóðum, þetta eru einu slóðirnar. Sprengjur fyrir friði.

Ég segi ekki að ég sé einhamur í þeirri afstöðu minni að það sé vond hugmynd að eyða pening í stríð. Í varnir, meina ég. Í vopn. Í að drepa þá sem ráðast á okkur eða aðra sem eiga ekki skilið að láta ráðast á sig. Mér finnst líka vonlaus staða að Vladimír Pútín geti vaðið inn í öll þau lönd sem hann kærir sig um að eiga – og innantómt hjal að tala um að „semja frið“ við hann ef engar útskýringar fylgja á því hvernig sá friður á að líta út eða hvernig honum eigi að framfylgja (einsog Selenskí nefndi í Hvíta húsinu um daginn hefur Pútín 25 sinnum svikið sín eigin friðarsamkomulög). Og auðvitað verður að halda því til haga að Sanna Marin er Finni – það er hærri fórnarkostnaður í þessari jöfnu fyrir þjóðir einsog Finna, Eystrasaltsþjóðir og auðvitað Úkraínumenn. Og ég kaupi bæði þau rök að Íslendingar séu í góðri stöðu til þess að taka prinsippafstöðu með friði (þótt varla láti Trump Ísland vera ef hann ætlar að taka Grænland – enda lítur Ísland út fyrir að vera hluti af Grænlandi á kortinu hans) og að það sé ódýrt og jafnvel prinsipplaust að taka þannig prinsippafstöðu bara af því maður hefur sennilega engu að tapa. Af því sprengjurnar springa ekki nógu nálægt manni.

Ég kann ekki á þessu neina lausn, vel að merkja. Það má vel vera að Sanna og Kristrún og Macron og Starmer hafi bara rétt fyrir sér. Og kannski er standpína vopnaiðnaðarins bara óþægileg hliðarverkun.

Annað í þessu veldur mér samt ugg og mér finnst það minna rætt. Ef fer sem horfir munu borgaralegar stjórnir sósíaldemókrata og allra þjóða sjálfstæðisflokka margfalda fjárframlög til vopnaiðnaðarins á næstu árum; en á sjóndeildarhringnum eru líka kosningasigrar fasískra afla. Evrópa á eftir að lenda undir hælnum á sínum eigin drullusokkum – þó Trump og Pútín láti okkur vera. Við gætum þannig hæglega setið uppi með gríðaröfluga heri í öllum löndum Evrópu – sem væri stýrt af Svíþjóðardemókrötum, Frönskum þjóðfylkingum og þ´ýskum AFD-mönnum. Og Snorra Mássyni. Það er auðvitað nú þegar staðan í bæði Ungverjalandi og á Ítalíu. Og það finnst mér ekkert voðalega kræsileg tilhugsun, svona ykkur að segja.